Радиотехник тизимлар назарияси асослари
Download 6.46 Mb. Pdf ko'rish
|
Atom yadrosi va zarralar fizikasi T.Mo\'minov, A.Xoliqulov)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 6.1.1. Zarraning muhitda bosib o‘tgan yo‘li
. .
. d E ionizatsiya energiya yo‘qotisbning uzunlik birligidagi — emas, zichlik birligiga to ‘g ‘ri keluvchi qiymati olinadi. £, = x p - muhit zichligi, E, - o ‘lchov birligi g/sm2 da: dE_ dg dE dx dx d ^ ( d E \ v dx j k P ) ( 6 . 1 . 21 ) Chunki muhit zichligi va solishtirma ionizatsiya energiyayo‘qotish ham m uhit zaryadi Z ga bog‘liq. Shunday qilib, solishtirma zichlik ionizatsiya energiya yo‘qotish qaralayotgan muhit uchun o ‘zgarmas bo‘ladi: f dE' ' V ' y d x y k P j » c o n s t . ( 6 . 1 . 22 ) Bu esa turli muhit uchun solishtirma ionizatsiya energiya y o ‘qotish qiymatini taqqoslaganda qulaylik tug‘diradi. 6.1.1. Zarraning muhitda bosib o‘tgan yo‘li Zarraning muhitdagi yo‘li uzunligi zarra energiyasiga bog‘liq. Berilgan zarra va muhit uchun solishtirma ionizatsion yo ‘qotish faqat zarraning kinetik energiyasiga bog‘liq: dE — = (PiE). dx (6.1.23) (6.1.23) ifodani energiyaning 0 dan E0 gacha bo‘lgan qiymatlari bo‘yicha integrallab, zarraning to ‘la bosib o ‘tgan yo ‘Iini topish mumkin: % dE x - -------. 1 Zarra energiyasi relyativistik bo‘lmagan holatda (6.1.24) 212 www.ziyouz.com kutubxonasi dE d ( m9 dx dx { 2 Ikkinchi tomondan: dE _ dx . m a O * . dx z 2 ). (6.1.25) (6.1.26) , d 9 , tu 9 , Z' bundan - ~^T~7o\ai* , uni integrallasak: dx z x = —^ F { 9 ) . (6.1.27) Shunday qilib, bir muhitda bir xil tezlik bilan ikki zarraning bosib o‘tgan yo ‘llari m assasining zaryadi kvadratlarining nisbatlari kabi bo‘lar ekan. /;?, m2 x i :x2 = ^ T :^ T - (6.1.28) z., z 2 6.2-§. R a d ia tsio n n u rla n ish Z a ry a d li z a rr a la r m u h itd a n o ‘tg a n d a e n e rg iy a la rin i m u h itn i io n izatsiy alashd an tash q ari rad iatsio n n u rlash g a ham sarflaydi. Z aryadli zarralar m uhit orqali o ‘tg an d a atom yadrosi va elektronlar m a y d o n id a to rm o z la n ish n a tija s id a ra d ia ts io n yoki to rm o z la n ish n u rlan ish deb atalu vch i n u rlan ish hosil qilad i va o ‘z energiyasini shu n u rla n ish g a y o ‘qota boradi. R a d ia ts io n n u rla n ish aso san y e n g il z a rra la rd a k u ch li b o ‘lad i. C h u n k i z a rra q a n c h a y e n g il b o ‘ lsa , sh u n c h a te z to rm o z la n a d i. H aq iqatan , rad iatsion n urlan ish d a z a rran in g y o ‘qotgan energiyasi, e le k tro d in a m ik a q o n u n ig a a so sa n , to rm o z la n a y o tg a n z a rra n in g torm ozlanishda olgan tezlanishiga b o g ‘liq. E lektrodinam ika qonuniga k o ‘ra, m u h itd a a tezlanish bilan to rm o zlan g an zarraning dt vaqt ichida rad iatsio n n u rlash intensivligi 213 www.ziyouz.com kutubxonasi 2 Z V , |2 3 ~ P ~ ^ \ ' (6 2 A ) bu yerda Ze - m uhit zaryadi, a - zarraning torm ozlanishda olgan tezlanishi. M a’lumki, tezlanish F a = — , (6.2.2) m bunda F - zarraga ta ’sir etuvchi kuch, m - zarra massasi. (6.2.1), (6.2.2) ifodalardan bir xil zaryadli zarralar uchun radiatsion nurlash intensivligi zarra massasi kvadratiga teskari mutanosibligi kelib chiqadi: ' r f £ ' __ I_ V dx Jmd m - ' bundan radiatsion nurlash asosan yengil zarralarga xos ekanligi, haqi- qatdan ham bir xil tormozlanuvchi muhitda protonning elektronga nisbatan radiatsion nurlanishi m„ m, \ 2 = 1836' « 3 ,4 I06. marotaba kuchsiz bo‘ladi. Z a ry a d li z a r r a la r n in g io n iz a ts iy a e n e rg iy a y o ‘q o tis h i ato m elektronlari bilan ta ’sirlashuvga k o ‘ra, ro ‘y bersa, radiatsion nurlanish m u h it y ad ro la ri bilan ta ’sirlash u v g a k o ‘ra, b o ‘lish ad i. Z a rra la rn i torm ozlovchi m uhit yadrolarining kulon kuchi yadro zaryadi kvadrati Z2 ga b o g‘liq. G.Bete va V .G eytlerlar elektronlar turli energiya sohalari uchun radiatsion nurlash form ulalarini ishlab chiqdilar. U m um an, radiatsion nurlanish m uhit atom larining tartib nom eri Z2 ga, atom va elektronlari konsentratsiyasi n e ga va zarra (elektron) kinetik energiyasi Te ga bog‘liq ekan: d E ' v c/x ~ Z \ T e. Z rud (6.2.3) 214 www.ziyouz.com kutubxonasi Zaryadli zarralam ing ionizatsiya energiya y o ‘qotish formulasi elektron uchun l dx), n.,Z2 — 3 2 b o g ‘lan ish d a b o ‘lib, ionizatsiya energiya y o ‘qotish zarra energiyasi ortishi bilan kam ayib boradi. R adiatsion energiya y o ‘qotish esa energiya ortishi bilan otrib boradi. M a’lum bir energiyada ionizatson va radiatsion energiya y o ‘qotishlar tenglashadi. Bu turli m uhit uchun har xil b o ‘lib,bunga k r itik en erg iy a deyiladi. U ni quyidagi tenglam adan aniqlash m um kin: ' dE_' rfx \ U A / rad 'd E " T,Z , dx 800 (6.2.4) bu yerda T( M eV larda olingan. (6 .2 .4 ) k o ‘ra, suvda (z = 8 ) en erg iy asi T = 100 M eV boT gan elektronlar uchun (dE> \d x ( d E ' I ~ b o ‘ladi. Demak, suv uchun kritik energiya Tkr = 100 MeV, q o ‘rg‘oshin uchun Z = 82 va demak T kr = 10 MeV. Elektronlar energiyasi kritik energiyadan yuqori b o ‘lsa, energiya y o ‘q o tis h a s o sa n ra d ia ts io n y o ‘q o tis h d a n ib o ra t b o ‘lib ,q o la d i. E lektronning b oshlang‘ich energiyasi E0 b o ‘lsa, radiatsion y o ‘qotish natijasida energiyasi eksponensial qonun b o ‘yicha o ‘zgaradi: Download 6.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling