Радиотехник тизимлар назарияси асослари

 (55,7 ,v)
5.14-rasm. Brom-87, Kripton-87, Rubidiy-87 yadrolarining 
yemirilish sxemalari.
Kechikuvchi neytronlar neytronlar umumiy sonining taxminan 0,75% 
ini tashkil etadi, lekin ularning m avjudligi boshqariluvchi yadroviy 
b o ‘lin ish ja ra y o n in i a m a lg a o sh irish uch u n m uhim . K ech ik k an
neytronlarning paydo bo‘lish vaqti bo‘lakcha yarim yemirilish davriga 
bog‘liq. Kechikuvchi neytronlar yadro bilan kuchsiz bog‘langan bo‘ladi.
36K r 5l yadrosida neytronlar soni 50 + 1, 5
3
'54X e s3 da esa
neytronlar 83 = 82 + 1, y a’ni bu yadrolardagi neytronlar soni yopiq 
neytron qobiqlardagi neytronlar sonidan bitta ortiq.
Bu so‘nggi bitta neytron yopiq qobiq tashqarisida bo‘lganidan yadro
180
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bilan kuchsiz bogMangan, shuning uchun uyg‘ongan yadro uni o ‘zidan 
yengillik bilan chiqarib yuboradi.
BoMinuvchi yadrolarda neytronlarni toMa yutish kesimi 
sn boMinish 
kesimi va radiatsion tutib qolish kesim laridan iborat:
a a = a f + a y =o-f (l + a ):
(5.9.7)
buyerda a = 
<7
 y / a f B oshqachaqilibaytganda,yadrolarbo‘Iinishini 
yutilgan neytronlarning faqat 1/1+a qism igina yuzaga keltiradi. Demak, 
boMinuvchi yadroda bir neytronning yutib qolinishiga to ‘g ‘ri keladigan 
boMinish neytronlarining o ‘rtacha soni:
G f
7 = v — • 
(5.9.8)

bu yerda v - har bir boMinishga to‘g ‘ri keluvchi boMinish neytronlarining 
o ‘rtacha soni. Tajribalarning ko‘rsatishicha, issiq va tez neytronlar ta’sirida 
boMinuvchi hamma izotoplar uchun 
rj> 2, amm o oraliq neytronlar uchun 
u 1,5 gacha kamayadi. Shuning uchun o g ‘ir yadrolarni issiq yoki tez 
neytronlar ta'sirida boMingani m a’qul.
BoMinuvchi izotoplarning issiq neytronlar ta ’sirid ab o ‘linish kesimi tez 
neytronlardagi boMinish kesim iga nisbatan yuz m artacha ortiq. Shu 
sababdan, odatda, tez neytronlarni maxsus sekinlatuvchilar yordamida issiq 
neytronlarga aylantirilib, keyin ular yordam ida boMinuvchi izotoplarga 
ta ’sir etiladi. Issiq neytronlar bilan z a n jir reaksiyalarning tarkibida 
boMinuvchi izotoplar va sekinlashtiruvchi m oddalar boMgan ko‘paytiruvchi 
sistemalarda (atom reaktorlarida) amalga oshiriladi.
BoMinuvchi u ra n izotopi va se k in la sh tiru v c h i cheksiz sistem ada 
n e y tro n la rn in g k o ‘payishi. Birinchi avlod neytronlarining zichligi «, 
boMsa, u holda ikkinchi avlod neytronlarining zichligi «2 = 
f n x boMadi. 
Bu yerda 
f — issiq neytronlarning ishlatilish koeffitsienti boMib, u issiq 
neytronlam ing qancha qismi urangayutilishini ko‘rsatadi. Neytronlarning 
maMum bir qismi sekinlashtiruvchi m aterialda yutilganligi tufayli 
f  har 
doim birdan kichik boMadi. /h, taneytronning harbiri o ‘rtacha 
ij boMinish 
neytronlarini hosil qilganligidan, tez neytronlam ing umumiy miqdori 
fnx rj 
ga teng boMadi. Bu neytronlar 238U ning yadrolari bilan to ‘qnashib,
181
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo‘linishni vujudga keltiradi. N atijada tez neytronlarning zichligi 
s h f n x 
ga qadar ortadi 
( s  -te z neytronlardagi ko‘payish koeffitsienti).
Sekinlantuvchi neytronlaming bir qismi sekinlashtiruvchi moddada 238U 
yadrosida rezonans ravishda radiatsion qamrab qolinishini hisobga olsak, 
keyingi avlod issiq neytronlarining zichligi tez neytronlar zichligidan 
kichik bo‘ladi.
n 2 = p s i ] f n v  
(5.9.9)
bu yerda 
p  - koeffitsient tez neytronlarning qancha qismi issiqlik 
energiyasiga qadar sekinlashganini k o‘rsatadi: cheksiz m uhitda issiq 
n e y tro n la rn in g k o ‘p ay ish k o e ffits ie n ti issiq n e y tro n la r w, va « 2 
zichliklarining nisbati kabi aniqlanadi.