Raqamli ilmiy kengash qarshi davlat universiteti

Allyutetik 
birlik 
sifatida 
matnni 
shakllantirish 
hamda 
intertekstuallikni ta’minlash. Inson nomlari (antroponimlar) allyutetik 
birlik yoxud allyuziya bo‘lib kelganda, ijodkorning badiiy maqsadi 
birmuncha oydinlashadi. Mutaxassislar allyuziya xususida fikr bildirar ekan, 
«uning kitobxon uchun avvaldan ma’lum bo‘lishi lozimligi, agar keltirilgan 
206
Анданиязова Д. Бадиий матнда ономастик бирликлар лингвопоетикаси. Филол. фан. бўй. фал. докт… 
дисс. – Тошкент, 2017. – Б. 83. 

---

109 
allyuziya kitobxon uchun notanish bo‘lsa, kutilgan effektga erishilmasligi, bu 
esa 
aytilmoqchi 
bo‘lgan fikrning o‘z ta’sir kuchini yo‘qotishi 
mumkinligini»
207
ta’kidlashadi.
Allyuziya sifatida taqdim qilingan birlik ko‘pchilik uchun ma’lum va 
tushunarli bo‘lishi lozim. 
Go‘zal yurt Susambilda
Bir podachi bor edi. 
U mashhur edi elda, 
Nomi Baxtiyor edi. 
Go‘zal edi va chinor 
Qomatiga edi zor. 
Ko‘kraklari butun bir 
Oftobni yashirardi. 
Tanlarida bir umr 
O‘t lovullab turardi. 
Qilichday o‘tkir edi, 
Rustam kabi zo‘r edi. 
Yoki: 
Haftalab yo‘l qarab sarg‘aymas kumush,
Tog‘ni tolqon qildi bobomeros musht,
Tin oldi davonga boqib Alpomish,
Tog‘larni qo‘pordi yoylaring, o‘zbek.
Parchadagi Rustam, Alpomish ismlari haqida ongimizda muayyan tasavvur 
bor. Xalq og‘zaki ijodidagi tanish nomlardan Hamid Olimjon o‘xshatish vositasi 
sifatida o‘rinli foydalangan. Bu esa intertekstuallikni yuzaga keltiradi va 
207
Анданиязова Д. Бадиий матнда ономастик бирликлар лингвопоетикаси. Филол. фан. бўй. фал. докт… 
дисс. – Тошкент, 2017. – Б. 83. 

---

110 
matnning ko‘pqatlamliligini ta’minlashga xizmat qiladi. Bundan tashqari 
ongimizda boshqa matn – «Rustamxon» dostoni ham shakllanadi. 
Iqbol Mirzoning “O‘zbek” she’ridan olingan yuqoridagi parchada 
Hakimjonning yetti yoshida Alpinbiy bobosidan qolgan o‘n to‘rt botmon 
birinjdan bo‘lgan parli yoyini qo‘liga ushlab, yoyni tortib qo‘yib yuborgani va 
yoyning o‘qi yashinday borib Asqar tog‘ining katta cho‘qqisini yulib 
o‘tganligiga ishora keltirilgan va she’rda Alpomish nomi o‘zbek xalqining 
milliy qahramoni, timsoli sifatida qo‘llangan. 
Abdulla Oripovning “Ko‘zmunchoq” she’rida ona xalqimiz mashhur xalq 
dostoni qahramoni Alpomishga qiyos etilgan: 
Istiqlol beshigi, o, ota makon,
Har bir qadamingga sadaqa jonlar.
Lahzada kuch yig‘ding Alpomishsimon,
Yaloving bo‘loldi moviy osmonlar.
To‘ra Sulaymonning xalqimizning sevimli qo‘shig‘iga aylanib ulgurgan 
“Gul bir yon, chaman bir yon” she’rida mashhur xalq dostoni qahramoni 
Go‘ro‘g‘li nomi tilga olingan. Ijodkor Go‘ro‘g‘li va o‘zini solishtirish asnosida 
matnga badiiy bo‘yoq berishga, o‘zini Go‘ro‘g‘li bilan taqqoslab shartli tazod
va talmeh san’atlarini vujudga keltirishga harakat qilgan.
Bu olomda Oy tanho, muborak Quyosh tanho, 
Bo‘y qizlarning ichida bir shu egma qosh tanho. 
Uningdek hech kim menga bo‘lolmas sirdosh tanho,