Raqamli ilmiy kengash qarshi davlat universiteti

Real zoonimlar lingvopoetikasi. Real zoonimlar deganda, tilimizdagi 
hayvonlarga nisbatan beriladigan maxsus nomlar tushuniladi. O‘zbek xalqida, 
asosan, ot, it, bo‘ri, baliq, ba’zi hollarda qushlarga nisbatan maxsus nom berish 
odat bo‘lganligini xalq dostonlari matnida uchraydigan zoonimlar ham 
tasdiqlaydi. Laqab va nom qo‘yish orqali har bir qush, ot, baliq yoki boshqa 
jonivorlar o‘zidagi biror belgi yoki harakatiga qarab boshqa bir belgi yoki 
harakat ifodalagan tushunchalarga qiyoslanadi. Masalan, “Kuntug‘mish” 
dostonida nomi zikr etilgan Mohi baliq nomi bo‘lib, bu nom aynan baliq 
yashagan Mohi daryosi bilan bog‘liq
214
. 
Dostonlar matnida otning laqab-nomlaridan keng foydalaniladi. Buning 
asosiy sabablaridan biri xalqimizning juda qadim zamonlardan yilqichilik bilan 
shug‘ullanib kelganligi hamda otga chuqur mehr qo‘yganligidandir. Zero, “ot 
yigitning qanoti” yoki “ot yigitning yo‘ldoshi” degan naql bejizga yaratilmagan. 
Xalq og‘zaki ijodi namunalarida ot laqablari alohida tilga olinadi va ular, 
212
Солижонов Й., Мўминов С. Бадиий асарларда исмнинг айрим функсиялари // Ўзбек тили ва адабиёти. – 
Тошкент, 1984. – № 2. – Б. 44-49. 
213
Анданиязова Д. Бадиий матнда ономастик бирликлар лингвопоетикаси. Фил. фан. бўй. фал. доктори 
дисс. – Тошкент, 2017. – Б.160.
214
Кунтуғмиш. Достон. Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти. – Тошкент, 1975. Б.175. 

---

116 
odatda, izohi bilan beriladi. Umuman, o‘zbek folklorida ot obrazi alohida 
ahamiyat kasab etadi
215
. Badiiy matnda ham ot laqablari keng o‘rin egallaydi. 
Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, o‘zbek xalqida jonzotlar orasida otga 
mehr bo‘lakcha. Buni xalq dostonlari qahramonlarining hamrohi sifatida ham 
aynan otlarning tasvirlanishi bilan asoslash mumkin. Masalan, “Alpomish” 
dostoni qahramoni Alpomish (Hakimjon) ning oti Boychibor, “Jorxun maston” 
dostonida Go‘ro‘g‘lining oti G‘irot, Hasanxonning oti Jiyronqush, “Nurali va 
Semurg‘” dostonidagi Nuralining oti Tarlon ko‘k bo‘lib, bu kabi otlarning 
doston qahramonlariga doimiy yo‘ldosh, murakkab vaziyatlarda ularning 
og‘irini yengil qiluvchi yordamchi ekanligi ta’kidlangan. 
Ot laqablaridan poetik maqsadda foydalanishda o‘ziga xoslikni o‘zbek 
adabiyotida Tog‘ay Murod va Shukur Xolmirzayev ijodida ham uchratish 
mumkin. Tog‘ay Murod ko‘pincha ot laqabini izohlari bilan beradi, bu esa 
ijodkorga jonli muloqatni yaratish jarayonida juda qo‘l kelgan. Jumladan, “Ot 
kishnagan oqshom” qissasida Tarlon, Bo‘z ot, To‘riq, Saman, Chil kabi o‘nlab 
ot laqablari tilga olinadi. Ijodkorning ushbu qissasida ot laqabining lug‘aviy 
ma’nosi poetik tarzda ifodalanadi: Birodarlar. O‘zi bo‘z ot qanday bo‘ladi? 
Surpday oppoq bo‘ladi. Bordi-yu, ajdodida bo‘lsa, to‘qqizga to‘lganda Tarlon 
bo‘ladi. To‘qqiz yoshda bo‘zning badanida xolday-xolday qora donalar paydo 
bo‘ladi… shundan boshlab, u bo‘z emas, Tarlon ot bo‘ladi. Tarlon xol-xol ot! 
Tarlon otlar sarasi
216
. 
Shukur Xolmirzayevning “Ot egasi” hikoyasida Inodning oti Qorabayir 
“adabiy qahramon” darajasiga ko‘tariladi. Asarda insonlarga xos bo‘lgan 
xarakter va ruhiy holatlar otga ko‘chiriladi va bu o‘rinda lingvopetik munosabat 
yuzaga chiqadi: “So‘ng ko‘m-ko‘k yo‘ng‘ichqazorda suvsardek yaltillab, 
odatdagi 
otlarnikidan 
yo‘g‘on 
bo‘ynini 
gajak 
qilib, 
odatdagi 
arg‘umoqlarnikidan keng o‘mrovini kerib va odatdagi chopqir otlarnikidan 
215
Тиловов А. Ўзбек халқ достонларидаги от образининг тарихий асослари ва бадиий талқини. НД. 
Тошкент, 2000. – Б.26. 
216
Тоғай Мурод. От кишнаган оқшом. Қисса. – Т.: “Шарқ”, 2009. – Б.6. 

---

117 
ingichka oyoqlarini yerga qattiq tirab turgan Qorabayirga qaradi. Uning 
ko‘zlariga ko‘zi tushib, eti jimirlab ketdi. Ot xuddi dahshatli bir xavfni 
sezgandek olayib, egasi kirib ketgan uyga qarar, hayratda qotgan antiqa 
haykalga o‘xshar edi. “Yopiray!” – dedi Egamberdi va xona eshigida Inodning 
qorasini ko‘rdi. Ot birdan titroq ovozda kishnab yubordi”
217
.