Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboev, A. T. Ilyasov

Beton ishlarini mexanizatsiyalash

Beton qorishmasi beton zavodlarida tayyorlanadi. Agarda ob’yektga, bir oyda 3000 m³ ortiq beton zarur bo‘lsa unda qurilish maydonini o‘zida beton zavodini qurish iqtisodiy maqsadga muvofiqdir.

Beton qorishmasini tashish. Beton qorishmasini iste’molchiga, ya’ni beton ishlari zonasiga, avtobetontashigichlarda yoki avtobetonqorgichlarda yetkazib beriladi. Avtobetontashigich – usti ochiq, kuzovining hajmi 3...5 m³ li samosval bo‘lib, odatda beton zavodidan qurilish maydonigacha bo‘lgan yo‘l 10 daqiqagacha bo‘lganda foydalaniladi. Avtobetonqorgichlar – ular MAZ, KamAZ (kichik hajmlar uchun) va «Reno», «Mersedes» (katta hajmlar uchun) avtomobillariga o‘rnatilgan 5...8 m³ hajmli beton qorgichdan iborat. Bu avtobetonqorgichlar ikki rejimda ishlaydi: birinchisida xaydovchini komandasi bilan beton qorishmasi majburlab aralashtiriladi, ikkinchisida beton qorishmasi avtomobilni xarakati chog‘ida aralashtiriladi.
Beton qorishmasini joylashtirish. Beton qorishmasi konstruksiyaga turli usullar bilan uzatiladi: lotok bo‘ylab, yuk ko‘taruvchi mexanizmlar va betononasoslar bilan. Birinchi ikki usul smenada 50 m³ gacha beton joylashtirish kerak bo‘lganda qo‘llaniladi, uchinchisi esa xamma xajmlarda, lekin iqtisodiy jihatdan smenada kamida 45 m³ beton qorishmasi joylashtirilganda maqsadga muvofiq. Beton qorishmasini lotok bilan uzatish, avtobetonqorgich betonlanayotgan konstruksiya sathidan yuqorida joylashish imkoni bor holda qo‘llaniladi, misol uchun poydevor plitasini betoni qo‘yilganda va avtomobilni kotlovan ichiga kirish imkoni bo‘lganda. Lotoklar uzunligi 6 m gacha bo‘lgan namga chidamli fanerlardan yoki metall listlardan tayyorlanadi. Beton qorishmasi bad’ya va bunkerlar bilan ish joyiga uzatilganda yuk ko‘taruvchi mexanizmlardan foydalaniladi. Badyalar 0.3...1 m³ sig‘imga ega bo‘lib va betonni uzatish qulay bo‘lishi uchun “ryumka” shaklida ishlangan, va uni to‘liq bo‘shatish uchun unga vibrator o‘rnatilgan.
Beton qorishmasini joylashtirishda betononasoslar eng keng tarqalgandir. Smenadagi beton qorishmasini joylash hajmi 80 m³ gacha bo‘lganda KamAZ, MAZ, «Mersedes» avtomobillar bazasi asosidagi avtobetonanasoslar qo‘llaniladi. Avtobetonnasoslar yuklanuvchi bunker, nasos va tarqatuvchi strela bilan jihozlangan. Beton qorishmasi, vertikal (80 m gacha) va gorizontal (360 m gacha) yo‘nalish bo‘yicha uzatiladi. Qurilish ob’yektida beton sarfi smenada 60 m³ yuqori bo‘lsa va hamda baland qavatli (20 qavatdan ko‘p) binolarni barpo etishda komplektida tarqatuvchi betonjoylashtirgichga ega statsionar betononasoslar qo‘llaniladi.
16.1-rasm. Turli xil texnologik komplektlar bilan beton qorishmasi joylashtirilganda nisbiy tannarxning o‘zgarish grafigi:

1 − “SHtetter” betonanasosi SB – 69 betonoqorgich bilan; 2 − SHuning o‘zi, ABN va SB – 69 bilan; 3 − “kran - badya” sxemasi; 4 − lentali betonjoylagich

LBU -20 va SB – 69.
16.1-rasmda turli texnologik mashina komplektlari bilan beton qorishmasini konstruksiyaga uzatishdagi nisbiy tannarxlarni solishtirish keltirilgan.