Ravshan rajabov qadimgi sharq harbiy san’ati yangi asr avlodi toshkent 2018 uo‘K: 94(100) (075)

ko‘riklar muntazam
otkazilgan. Xett armiyasi­
ning jangovar qobiliyati yuqori darajada bolgan. Shu 
sababli o‘sha vaqtdagi old Osiyoning qudratli davlatla-
65

---

ri bolgan Misr, Bobil, Osuriya va Mitanni qo'shinlarini 
ko“p marta janglarda maglub qilganlar. Xett armiyasi 
Bobilni bosib oladi, qudratli davlat Mitanniga qarshi 
g'olibona urush olib borib, uni ikkinchi darajadagi dav- 
latga aylantirgan.
Xett armiyasining jang uslubidagi mahoratini, ay- 
niqsa, Misr manbasida keltirilgan Kadesh jangida 
ko'rish mumkin. Xett armiyasi Kadesh shahri yaqini- 
da shunday pistirma qoyadiki, buni Misr jangchilari 
sezmay otib ketishadi. Misrliklar yurishda davom etib, 
qal’ani vayron qilishga kirishadilar. Xett armiyasi misr- 
liklaming orqasidan o'tib, Misr jang aravalari qismiga 
hujum qiladi. Misr armiyasi butunlay yanchib tashla- 
nadi. Agar Misr armiyasining bir qismi boshqa tomon- 
dan tezlik bilan harakat qilib Xett armiyasiga hujum 
qilmaganida. Misr armiyasining tola yanchib tashla- 
nishi aniq bolgan. Mana shu baxtli tasodif tufayli Misr 
armiyasi omon qoladi. Lekin Misr fir’avni Tutmoz III 
annallarida bu jang g'olibona tugallangani tasvirlanadi.
Mill. aw . XV asrda Xett davlati qudratli davlat­
lar bolgan Misr, Bobil, Osuriya va Mitanni davlatla- 
ri bilan old Osiyoda o‘z ta’sir doirasini kengaytirish 
uchun raqobat qilgan. 0 ‘sha davrda old Osiyoda 
xalqaro savdoni o‘z qoliga to'plagan Bobil davlati 
tez orada xettlar tomonidan bosib olinadi. Yana bir 
qo'shni qudratli davlat Mitanniga qarshi g‘olibona 
urush olib boradi, uzoq urush harakatlari natijasida 
Mitanni ikkinchi darajadagi davlatga aylangan.
Xett davlati mil. aw. XIV asrda ham o'zining kuchli 
armiyasi bilan old Osiyoda istilochilik urushlarini olib 
boradi. Falastin, Finikiya uchun Xett armiyasi Misr bi­
lan to‘qnashadi. Mil. aw. 1290-1280-yillar oraliglda 
Xett va Misr armiyasi o'rtasida hozirgi Suriya hududida 
qonli urush harakatlari bolib o'tgan. Bu urush hara­
katlari mil. aw. 1280-yilda tuzilgan Misr-Xett tinchlik 
shartnomasini imzolanishi bilan tugaydi. Bu shart- 
noma dunyo tarixida birinchi xalqaro shartnoma edi.
66

---

Shartnoma matni xett, misr, bobil tillarida bizgacha 
yetib kelgan. Shartnomaga ko‘ra Xett davlati tarkibiga 
Kichik Osiyo, Suriyaning bir qismi, Shimoliy Mesopota- 
miya va Shimoliy Finikiya kirgan. Bu shartnoma qariyb 
yuz yil davomida amal qilgan. Shartnomada har ikkala 
davlat oVtasida harbiy hamkorlik qilish, tashqi dush- 
manlar hujum qilganida bir-birlariga o‘z armiya va jang 
aravalari bilan yordam berishga kelishib olingan. Ush- 
bu tinchlik shartnomasida shunday yozilgan: «Tashqi 
va ichki dushmanlarga qarshi o‘zaro yordam to‘g‘risi- 
da». Agar boshqa dushman Usermaatra-Setependra 
Misming buyuk hukmdori yerlariga qarshi chiqsa, u 
xettlar hokimiga «Men bilan birga yordamga yur, unga 
qarshi(?)» deb (xabar) yuboradi va shunda xettlar ho- 
kimi uning dushmanini yengadi. Agar xettlar hokimi- 
ning (o‘zi) kelishiga istagi bolmasa, shunda u tezda... 
o'zining (piyoda) armiyasi va jang aravalari armiyasi­
ni yuboradi va uning (Misming) dushmanini yengadi» 
(R.Rajabov. Qadimgi dunyo tarixi xrestomatiyasi. -Т.: 
«Adib» nashriyoti. 2013-y. 22-b.).