Ravshan rajabov qadimgi sharq harbiy san’ati yangi asr avlodi toshkent 2018 uo‘K: 94(100) (075)

Sak-skiflarda 
asosiy qurol kamon va uzun nayza 
bolgan. Kamon ikki o'roqsimon qismlardan tashkil top-
73

---

gan, ehtimol, to‘g‘ri qo'shilgan ikki hayvon shoxidan ibo­
rat bolgan. Ular kamon ipini kokrakka tayanib emas, 
yelkaga tayanib tortganlar, chap va o‘ng yelkadan ham 
birday mohirlik bilan o‘q uzganlar. Kamon uchlari har 
xil shaklda qilingan. Sak-massagetlar boshqa skiflar 
kabi otda turib kamondan o‘q uzganlar. Ular yugurib 
ketayotgan ot ustidan aniq nishonga olganlar. Ovidiy- 
ning aytishicha, skif askari otliq kamonchi edi. Uning 
kuchi «o'qda, o‘q bilan tola sadoqda va charchashni 
bilmaydigan tez yuradigan otda». Jangchida kamon va 
nayzadan tashqari kalta qilich va arqon bolgan.
Sak-massagetlaming himoya anjomi qalqon, sovut 
va qalpoq bolgan. Otlari kokragi va tanasini o‘qdan hi­
moya qiladiganyoping'ich (bargustvon) bolgan. Qalqon 
uncha katta bolmay, charmdan, mis va yog'ochdan 
tayyorlangan. Sovut boshda misdan, keyin temir plas- 
tinkalardan bolib, ular charmga shunday tikilganki, 
bir qatoming plastinkalari boshqa qatorning plastin- 
kalarini yarmigacha yopgan. Bunday sovut gavdaga 
jips yopishib, askarning harakatini siqib qoymagan. 
Otlarga himoya vositasi sifatida otning kolcragini hi­
moya qiladigan maxsus mato tayyorlangan.
Jang taktikasi. 
Dushman armiyani jangda qur- 
shab olganda yoki aksincha qoli baland kelgan payt­
da pistirma va zaxiradagi armiyadan foydalanilgan. 
Safning jips turishi va oldingi qatorning bir tekisda, 
ko'pincha pona ko'rinishida turishiga katta e’tibor 
berilgan. Saflanishda ichkari tomonga uncha e’tibor 
berilmagan. Jang otliq holda saflanib olib borilgan va 
hech qachon otdan tushilmagan.
Sak-massagetlaming o‘ziga xos jang taktikasi b o l­
gan. Yengil qurollangan otliqlar qo'qqisdan paydo bolib, 
dushmanga o‘q yog‘dirganlar va kutilmaganda tezlik 
bilan birdaniga chekinganlar. O'zini boshqara olmay 
qolgan dushman kuchlari ulami ta’qib qilgan. Natijada 
jang maydonidan uzoqlashgan ta’qib etuvchi dushman
74

---

kuchlari birdan o'rab olinib, yanchib tashlangan yoki 
pistirmaga tushirilgan. Yana bir jang taktikasiga ko‘ra 
dushman kuchlariga doimo kichik-kichik hujumlar 
qilingan. Dushman kuchlari o‘z tayanch nuqtasidan 
uzoqlashgan. Oxir-oqibatda dushman doimiy hujum­
lar, suvsizlik va ochlik, doimiy izg‘ib yurishdan holdan 
toyib orqaga qaytgan. Bu holdan toydirish taktikasi edi.
Otliq ko'chmanchilaming yana bir o‘ziga xos jang 
taktikasi bolgan. Jang, odatda, uzoq pistirmalarning 
harakati, dushmanni aylanib otish, atayin chekinish va 
kutilmagan hujumga olish bilan boshlangan. Jang g‘a- 
laba bilan yakunlansa, dushman tola yanchib tashlan­
gan yoki to'zitib yuborilgan. Agar jangda g'alabaga eri- 
ehib bolmaganda ham tola yengilmaguncha yoki jang 
o‘z foydasiga hal bolmaguncha jang davom ettirilgan.
, Sak-massagetlar va baqtriyaliklaming jangovar 
qobiliyati qo'shni davlat, xalqlar tomonidan yuqori 
baholangan. Qudratli Ahmoniylar Eroni armiyasida 
pak-massagetlar, baqtriyaliklar imtiyozli otliq qismlar 
eifatida janglarda qatnashganlar. MU. aw. VI - IV asr- 
Jarda sak-massagetlar, baqtriyaliklar Ahmoniylar dav- 
j^itining qaram hududlaridan biri - Misr va chegara hu- 
dudlardagi gamizonlarda harbiy xizmatni otaganlar.