Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova


Download 17.41 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/183
Sana06.03.2017
Hajmi17.41 Mb.
#1858
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   183

 

ƏHALĐNĐN  ETNĐK  TƏRKĐBĐ  (ƏHA-

LĐNĐN  ETNĐK  STRUKTURU)

  -  əhali 



siyahıyaalınmaları  və  statistik  uçotun  digər 

formaları 

zamanı 

əhalinin 



etnik 

(milli) 


əlamətlərinə  görə  bölünməsidir.  Əhalinin  etnik 

tərkibi,  ayrılıqda  bir  ölkə  və  onun  inzibati-ərazi 

bölgələri  (rayon,  şəhər  və  s.)  üçün  müəyyən 

olunduğu kimi, ölkələr üzrə və bütövlükdə dünya 

üçün  də  müəyyən  edilə  bilər.  Siyahıyaalınmalar 

zamanı  sorğu  olunanlar  tərəfindən  bilavasitə 

müəyyən edilməsindən başqa, etnik mənsubiyyəti 

əlavə  xarakterizə  edən  ana  dili  haqqında 

məlumatlardan da istifadə edilir. Etnik statistikası 

inkişaf  etməyən  region  və  ölkələrdə  danışıq  dili, 

dini  mənsubiyyət  və  digər  əlavə  göstəricilər 

haqqında  məlumatlara  əsaslanan  qiymətləndirmə 

və hesablamalar əsasında aparılır. 

 

ƏHALĐNĐN  EV  TELEFONU  APARAT-

LARI 

ĐLƏ 

TƏMĐN 

OLUNMASI

 

– 



mənzillərdə  olan  telefon  aparatlarının  ailələrin 

sayına  (adətən  100  ailəyə)  olan  nisbətidir.  Bu 

zaman  əsas  telefon  aparatları  nəzərə  alınır  və 

təşkilatlarda olan aparatların sayı isə çıxılır. 



 

ƏHALĐNĐN  ƏRAZĐ  ÜZRƏ  SEÇMƏSĐ

  – 


cəmiyyətin  həyat  fəaliyyətindəki  yeni  iqtisadi  və 

sosial-demoqrafik  hadisələr  haqqında  etibarlı 

məlumatların  əldə  edilməsi,  həmçinin  əhali 

haqqında 

ənənəvi 

məlumat 


mənbələrinin 

genişləndirilməsi, 

əlavə 

edilməsi 



və 

dərinləşdirilməsi 

məqsədi 

ilə, 


çoxlu 

əhali 


müayinələrinin  keçirilməsi  üçün  müəyyən  olunan 

çoxməqsədli  seçmədir.  Əhalinin  ərazi  üzrə 

seçməsi  –  ölkənin,  təsadüfi  seçilmiş  müəyyən 

sayda  siyahı  vahidlərindən,  yaşayış  yerlərindən 

(evlərdən, 

mənzillərdən 

və 

s.), 


ev 

təsərrüfatlarından 

ibarət 

əsas 


ərazi 

vahidi 


çərçivəsində  altçoxluğudur.  Əhalinin  ərazi  üzrə 

seçməsinin 

təşkili 

zamanı: 


1) 

əhali 


siyahıyaalmalarının;  2)  siyahıyaalmalar  arası 

dövrlərdə 

əhalinin 

sosial-demoqrafik 

müayinələrinin  keçirilməsi  üçün  müəyyən  olunan 

iri  seçmə  massivlərinin;  3)  müxtəlif  növ  cari 

məlumatların  materiallarından  istifadə  olunur. 

Seçmənin əsaslarından və ya ərazi üzrə seçmənin 

təşkili  zamanı  tərtib  edilməsinin  vacibliyindən 

asılı  olaraq,  üç  pilləli  seçmədən  (birinci  pillə  - 

inzibati-ərazi vahidi; ikinci pillə - ərazinin yaşayış 

sahələri,  məsələn,  sayıcı  və  ya  seçki  sahələri; 

üçüncü  pillə  -  yaşayış  yerləri  və  ya  ev 

təsərrüfatları)  və  ya  əgər  vacib  informasiya 

(əhalinin  siyahıyaalınmasının  və  ya  digər  iri 

müayinələrin)  elektron  daşıyıcılarında  olarsa,  iki 

pilləli  seçmədən  istifadə  olunur  (birinci  pillə  - 

siyahıya  alınan  vahid,  məsələn,  sayıcı  sahəsi; 

ikinci  pillə  -  siyahıyaalma  blankı  və  ya  ev 

təsərrüfatlarına  və  ya  yaşayış  ünvanlarına  tərtib 

edilmiş  siyahıyaalma  vərəqələri).  Əhalinin  ərazi 

üzrə  seçilmə  bazası  əsasında  sosial-iqtisadi, 

demoqrafik  və  sosial  problemlərin  öyrənilməsi 

üçün  çoxlu  sayda  müayinələr  keçirilir  (ictimai 

rəylərin sorğusu daxil olmaqla).  

 

ƏHALĐNĐN  GƏLĐRLƏRĐNĐN  DĐFEREN-

SĐASĐYASI

  (dərəcələrə  ayrılması)  –  əhalinin 

müxtəlif 

qrupları 

tərəfindən 

əldə 

olunan, 


 

180 


nemətlərin 

qeyri-bərabər 

bölüşdürülməsi 

dərəcəsini 

ifadə 

edən 


və 

gəlir 


payının 

müxtəlifliyini  göstərən,  mövcud  istehsal  əlaqələri 

sistemi 

ilə 


obyektiv 

şərtlənmiş, 

gəlirlərin 

bölüşdürülməsinin 

nəticəsidir. 

Əhalinin 

gəlirlərinin  diferensiasiyası  məşğulluq  növlərinin 

təsiri,  ailədə  işləyənlərin  sayı,  uşaqların  sayı,  ailə 

üzvləri  ilə  işləyənlər  arasındakı  nisbət  kimi 

demoqrafik 

amillərin, 

sosial 


transferlərin 

səviyyəsinin  və  s.  təsiri  altında  formalaşır. 

Əhalinin  gəlirlərinin  diferensiasiyasının  ifadə 

üsullarından  biri  bölüşdürmə  sırasının  qurulması 

hesab  olunur.  Sıralanmış  və  uyğun  olaraq 

qruplaşdırılmış müşahidə sıraları məcmunun ayrı-

ayrı  hissələrinin  nisbətlərini  əks  etdirir.  Bunu 

bölüşdürmənin  histoqramlarında,  poliqonlarda, 

kumulyasiyalarında 

aydın 


göstərmək 

olar. 


Gəlirlərin 

diferensiasiyası 

haqqında 

məlumatlardan  təcrübədə  istifadə  etmək  üçün  bir 

sıra 

göstəricilər 



hesablanmalıdır: 

mərkəzi 


tendensiya  göstəricilərinə  (moda,  limit,  mediana, 

orta 


kəmiyyət 

və 


s.); 

diferensiasiyanın 

ümumiləşdirici 

göstəricilərinə 

(dispersiyaya, 

kınarlaşmaya). 

Diferensiasiyanın 

öyrənilməsi 

(gəlirlər  üzrə  qeyri-bərabərlik)  bir  çox  ölkələrdə 

sosial-iqtisadi  statistikanın ayrılmaz  tərkib  hissəsi 

hesab  edilir.  Bütün  əhali  miqyasında  gəlirlərin 

diferensiasiyasının ümumiləşdirici qiymətini daha 

adekvat  ifadə  edən,  gəlirlərin  təmərküzləşməsi 

(yığılması) indeksi (Cini əmsalı) hesab edilir. 



 

ƏHALĐNĐN  GƏLĐRLƏRĐNĐN  SEÇMƏ 

MÜAYĐNƏSĐ

  –  ev  təsərrüfatlarının  müxtəlif 

qruplarında  şəxsi  gəlirlər  və  onların  yaranma 

mənbələri haqqında iqtisadi-statistik məlumatların 

əldə  edilməsini  nəzərdə  tutan,  dövri  keçirilən 

xüsusi  müayinələrdir.  Eyni  zamanda,  əhalinin 

cinsi  və  yaş  tərkibi,  məşğulluğu,  mənzil  şəraiti, 

mədəni-məişət təyinatlı əşyalarla təmin olunması, 

həm  də  şəxsi  yardımçı  təsərrüfatları  haqqında 

məlumatlar  yığılır.  Müayinələrin  materialları 

geniş 


proqram 

üzrə 


işlənilir. 

Müayinə 


məlumatlarının  ev  təsərrüfatları  qruplarında  orta 

hesabla  adambaşına  düşən  gəlir  səviyyəsinə  və 

digər  sosial-iqtisadi  əlamətlərə  görə  işlənməsi 

xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir,  çünki  belə  işləmə 

əhali  təbəqələşməsini  maddi  rifaha,  yaşayış 

şəraitinə, 

şəxsi 

yardımçı 



təsərrüfatlarının 

göstəricilərinə  və  s.  görə  təhlil  etməyə  imkan 

verir. 

Belə 


qruplaşmaların 

məlumatlarının 

əhalinin 

sosial 


müdafiəsi 

tədbirlərinin 

hazırlanmasında böyük təcrübi əhəmiyyəti vardır. 

Belə  seçmə  müayinələr  üçün  ev  təsərrüfatları 

məcmusunun 

formalaşdırılmasında 

ikipilləli 

mexaniki  seçmə  metodundan  istifadə  edilir  (baş 

məcmuda  əhalinin  tipik  qrupları  həddində). 

Müayinələrin  nəticələri  bütövlükdə  ölkə  üzrə 

deyil,  həm  də  müxtəlif  regionlar  üzrə  də  kifayət 

qədər  mötəbər  məlumatların  alınmasını  təmin 

edir.  


 

ƏHALĐNĐN 

HƏRƏKƏT 

ƏMSALI

 

– 

müəyyən dövr (adətən il) ərzində orta hesabla bir 

sakinə (yaşayana) düşən səfərin sayıdır. Nəqliyyat 

və  əlaqə  növləri  üzrə  qruplaşdırmaqla,  verilmiş 

yaşayış məntəqələri üzrə göndərilmiş sərnişinlərin 

ümumi sayının, bu məntəqələrdə yaşayan əhalinin 

ümumi sayına bölünməsi ilə tapılır.  

 

ƏHALĐNĐN  HƏYAT  SƏVĐYYƏSĐ  STA-

TĐSTĐKASI

  –  sosial  həyat  şəraiti  və  istehsalın 

inkişafı  ilə  ayrılmaz  əlaqədə  əhalinin  maddi  və 

mənəvi  rifaha  tələbatlarının  ödənilməsini  tədqiq 

edir. Əhalinin həyat səviyyəsi statistikası - ölkənin 

milli  gəlirinin  bölünməsi  və  yenidən  bölünməsi 

nəticəsində  əhalinin  gəlirlərinin  yaranmasını,  bu 

gəlirlərin  real  tərkibini,  maddi  rifah  və  mədəni-

məişət  təyinatlı  xidmətlərin  istehlakını,  mənzillə 

təminatını,  əhalinin  məşğulluğunu,  onların  qeyri-

iş  vaxtından  istifadəsini,  səhiyyə,  təhsil  və  bədən 

tərbiyəsi, sosial təminat və s. sistemlərin inkişafını 

tədqiq edir.  

Əhalinin 

həyat 


səviyyəsi 

statistikasının 

göstəriciləri ümumilikdə ölkə, onun ayrı-ayrı ərazi 

qruplarının,  maddi  gəlirlərindən  asılı  olaraq,  ev 



təsərrüfatlarının  növlərinin,  həmçinin  regionların 

iqtisadi,  təbii-iqlim,  milli  və  digər  xüsusiyyətləri 

ilə  əlaqədar  əhalinin  həyat  səviyyələri  arasındakı 

fərqi  müəyyənləşdirmək  üçün  əhalinin  faktiki 

həyat  səviyyəsini  əks  etdirir.  Əhalinin  həyat 

səviyyəsi  statistikasının  əsas  vəzifələrindən  biri  – 

əhalinin  maddi  rifah  halındakı  dəyişikliklərin 

meyllərini və qanunauyğunluqlarını öyrənməkdən 

ibarətdir. 

Bu 


məqsədlə, 

həyat 


səviyyəsi 

göstəricilərindəki 

dəyişikliklərin 

quruluşu, 

dinamikası  və  sürəti;  müxtəlif  əhali  qruplarının 

gəlir 


və 

istehlakın 

səviyyəsinə 

görə 


bölüşdürülməsi 

və 


müxtəlif 

sosial-iqtisadi 

amillərin  onun  dinamikasına  təsiri  və  s.  tədqiq 

edilir. 


Əhalinin 

həyat 


səviyyəsi 

statistikasının 

məlumatları  sosial  normativlərlə  müqayisədə 

əhalinin  maddi  nemətlər  və  müxtəlif  xidmətlərə 

tələbatının  ödənilməsi  səviyyəsini  təhlil  etməyə 

imkan  verir.  Eyni  zamanda,  Azərbaycanın  və 

xarici  ölkələrin  əhalisinin  maddi  və  mədəni  rifah 

vəziyyəti 

haqqında 

məlumatların 

müqayisə 

edilməsi də əhalinin həyat səviyyəsi statistikasının 

vəzifələrinə aiddir. Bir çox sahə statistika sahələri, 

xüsusi uçotlar, siyahıyaalmalar, seçmə statistik və 

sosioloji  müayinələr,  ekspert  qiymətləndirmələri 

və  s.  əhalinin  həyat  səviyyəsi  statistikasının 

mənbələri hesab edilir. 

 


 

181


ƏHALĐNĐN  ĐSTEHLAK  ETDĐYĐ  MADDĐ 

NEMƏT  VƏ  XĐDMƏTLƏRĐN  ÜMUMĐ 

HƏCMĐ 

–  həm  bütün  növ  fərdi  gəlirlər  (dəyər 

və  natura  formasında,  əməyin  ödənilməsi,  şəxsi 

yardımçı təsərrüfatdan gəlirlər, həmçinin pensiya, 

yardım  və  təqaüdlərin  ödənilməsi  də  daxil 

olmaqla)  hesabına,  həm  də  tam  və  yaxud  qismən 

dövlət  ehtiyatlarından  ödənən  maddi  nemətlərin 

və 

xidmətlərin 



(xəstəxanalarda 

qidalanma, 

nəqliyyatda  pulsuz  və  ya  güzəştli  gediş,  təhsil, 

səhiyyə  və  mədəniyyətdə  ödənişsiz  xidmət, 

kommunal  xidmətlərin  ödənilməsi  üzrə  güzəştlər 

və  s.)  kollektiv  istehlakı  formasında  daxil  olan, 

əhali tərəfindən istehlak olunan maddi nemətlərin 

(mal  və  maddi  xidmətlər)  və  qeyri-istehsal 

xidmətlərinin  məbləğidir.  Əhalinin  istehlak  etdiyi 

maddi  nemət  və  xidmətlərin  ümumi  həcmi 

əhalinin  real  gəlirlərinin  həcmindən  çoxdur.  Belə 

ki,  onda  həm  pullu,  həm  də  pulsuz  qeyri-istehsal 

xidmətlərin  bütün  dəyəri  nəzərə  alınır.  Əhalinin 

real gəlirlərinin həcminə gəldikdə isə, onda yalnız 

əhaliyə  qeyri-istehsal  sferasının  göstərdiyi  pullu, 

pulsuz  və  güzəştli  xidmətlərlə  əlaqədar  maddi 

xərclər nəzərə alınır. 

 

ƏHALĐNĐN  ĐSTEHLAK  XƏRCLƏRĐ

  - 


əhalinin  pul  xərclərinin  istehlak  malları  və 

xidmətlərinin  əldə  edilməsinə  yönəldilmiş  bir 

hissəsidir. 

 

ƏHALĐNĐN KASIB HĐSSƏSĐ (ƏHALĐNĐN 



MĐLLĐ 

YOXSULLUQ 

HƏDDĐNDƏN 

AŞAĞI  YAŞAYAN  HĐSSƏSĐNĐN  FAĐZĐ)

 

(Minilliyin 

bəyannaməsində 

əks 

olunmuş 

inkişaf göstəricilərindən) - hər hansı bir ölkənin 

əhalisinin  gəlirlərinin,  bu  dövlətin  hökuməti 

tərəfindən  müəyyən  edilmiş  rəsmi  yoxsulluq 

həddindən  (və  ya  hədlərindən)  aşağı  olan 

hissəsidir.  Milli  yoxsulluq  həddi  adətən  müxtəlif 

ölçülü  və  müxtəlif  tərkibli  ev  təsərrüfatlarına 

uyğun  olan  diapazon  qismində  müəyyən  olunur. 

Rəsmi  yoxsulluq  həddi  müəyyən  edilmədiyi 

hallarda,  onu  ev  təsərrüfatı  üzvlərinin  təmin 

edilməsi üçün zəruri gəlir səviyyəsi kimi, ya ərzaq 

məhsullarının minimum dəsti, ya da ərzaq üstəgəl 

ilkin zəruri predmetlər kimi müəyyən etmək olar. 

Ev 

təsərrüfatlarının 



gəlirlərinin 

(və 


ya 

istehlakının) 

səviyyəsinin 

və 


onların 

bölüşdürülməsi  variantlarının  qiymətləndirilməsi 

də  həmçinin  ev  təsərrüfatlarının  müayinələrinə 

əsaslanır.  Sonra  müxtəlif  növ  ev  təsərrüfatlarının 

gəlirləri onların tərkibindən asılı olaraq bu növ ev 

təsərrüfatları  üçün  nəzərdə  tutulmuş  yoxsulluq 

həddi ilə müqayisə edilə bilər. Yoxsulluq həddinin 

ev  təsərrüfatının  bir  böyük  üzvünün  gəlirinin 

ekvivalenti formasında və ya hər hansı digər oxşar 

göstərici  formasında  müəyyən  edildiyi  hallarda, 

ev  təsərrüfatlarının  gəlirləri  də  eyni  əsasda 

hesablanmalıdır.  Ev  təsərrüfatlarının  gəlirini 

Đqtisadi  Əməkdaşlıq  və  Đnkişaf  Təşkilatında 

(ĐƏĐT)  tətbiq  edilən  ekvivalentliyin  yenidən 

baxılmış  şkalası  ilə  ev  təsərrüfatının  bir  böyük 

üzvünün  gəlirinə  ekvivalent  kimi,  ya  da 

ekvivalentliyin  hər  hansı  digər  şkalasından 

istifadə  etməklə  hesablamaq  olar  (yuxarıda  qeyd 

olunan  şkalaya  uyğun  olaraq,  ev  təsərrüfatlarının 

16  yaşdan  yuxarı  olan  bir  üzvünə  1  qiyməti,  ev 

təsərrüfatlarının  16  yaşdan  yuxarı  olan  bütün 

digər  üzvlərinə  0,5  qiyməti,  16  yaşa  çatmamış 

bütün  digər  üzvlərinə  isə  0,3  qiyməti  verilir). 

Sonra 


ev 

təsərrüfatlarının 

gəlirləri 

onun 


“ekvivalentlik əmsalı üzrə hesablanmış” (məsələn, 

ĐƏĐT-in  şkalası  üzrə  ev  təsərrüfatının  iki  yaşlı 

üzvü  1,5  ekvivalent  ala  bilər)  üzvlərinin  sayına 

bölünür  və  nəticə  adama  düşən  gəlirin  miqdarını 

verir.  

Yoxsulluq  həddindən  aşağı  vəziyyətdə  yaşayan 

əhalinin 

payını 


müəyyənləşdirmək 

üçün, 


yoxsulluq  həddində  olan  ev  təsərrüfatlarının 

təxmini  sayı  müəyyən  edildikdən  sonra  bu  ev 

təsərrüfatlarının 

üzvlərinin 

ümumi 

sayının 


tapılması həyata keçirilir. 

 

ƏHALĐNĐN QĐDA KALORĐSĐ MĐNĐMUM 

SƏVĐYYƏDƏN  AŞAĞI  OLAN  HĐSSƏSĐ

 

(Minilliyin 

bəyannaməsində 

əks 

olunmuş 

inkişaf  göstəricilərindən)  -  əhalinin  kalori  üzrə 

qida  rasionu  normal  həyat  fəaliyyəti  üçün  vacib 

olan  minimumdan  aşağı  olan  faizini  əks  etdirir. 

Bu 


göstəricini 

həm 


də 

əhalinin 

tam 

qidalanmamasından  əziyyət  çəkən  hissəsini  faizlə 



ifadə  edən  geniş  yayılmış  tam  qidalanmama 

göstəricisi də adlandırırlar. 

 

Əhalinin  tam  qidalanmayan  (aclıqdan  əziyyət 



çəkən) 

hissəsinin 

hesablanması 

digər 


dəqiqləşdirmələrlə 

yanaşı, 


qidaları 

onların 


kaloriliyi 

üzrə 


bölüşdürülməsi 

xarakterinin 

dəqiqləşdirilməsini,  həmçinin  ərzağın  (milli  və 

dünya 


statistika 

məlumatları 

əsasında) 

mövcudluğunun  ümumi  vəziyyətinin  və  ərzaq 

əldə 

etmənin 


mümkünlüyündəki 

qeyri-


bərabərliyin (ev təsərrüfatları müayinələrinin milli 

məlumat  bazası  əsasında)  öyrənilməsini  nəzərdə 

tutur. Nəzərdə tutulur ki, belə bölüşdürmə birbaşa 

və  qeyri-bərabərdir.  Əhalinin  qida  kalorisi 

minimum  səviyyədən  aşağı  olan  hissəsinin 

müəyyən edilməsində loqarifmik normal funksiya 

və  yaxud  ayırma  nöqtəsi  tətbiq  edilir.  Ayırma 

nöqtəsi  müxtəlif  həddi  buluğa  çatmış  qrupların 

kalori  tələblərindən  asılı  olan  adambaşına  orta 

rəqəm  qismində  və  hər  yaş  qrupu  üzrə  verilmiş 

əhali hissəsi üçün hesablanır.  


 

182 


Adətən,  ölkələrdə  bu  formada  qiymətləndirmə 

məlumatları  olmur.  BMT-nin  Ərzaq  və  Kənd 

Təsərrüfatı  Təşkilatı  (FAO)  ölkələr  səviyyəsində 

belə  qiymətləndirici  məlumatlar  hazırlayır.  Sonra 

bu  məlumatlar  toplanır  və  onların  əsasında 

regional 

və 

ümumdünya 



qiymətləndirilməsi 

aparılır. 



 

ƏHALĐNĐN 

MƏNZĐLLƏ 

TƏMĐN 

OLUNMASI

 – bir nəfər sakinə düşən ümumi və 

yaşayış  sahəsinin  miqdarıdır;  ilin  axırına  bütün 

yaşayış  fondunun  sahəsinin  həmin  tarixə  daimi 

əhalinin orta sayına nisbəti kimi hesablanır. 

 

ƏHALĐNĐN  MƏRKƏZLƏŞDĐRĐLMĐŞ  SU 

TƏCHĐZATI  ĐLƏ  TƏMĐN  OLUNMASI

  – 

bir  nəfər  sakinə  orta  günlük  su  buraxılışıdır;  il 

ərzində  əhaliyə  və  kommunal-məişət  ehtiyacları 

üçün  buraxılan  suyun,  həmçinin  ildəki  təqvim 

günlərinin sayı nəzərə alınmaqla əhalinin orta illik 

sayına nisbəti kimi hesablanır. 



 

ƏHALĐNĐN 

MƏŞĞULLUĞU 

ÜZRƏ 

DÖVLƏT  XĐDMƏTĐ

  –  ölkə  ərazisində  digər 

dövlət 

hakimiyyəti 



orqanları 

və 


yerli 

özünüidarəetmə  orqanları  ilə  birlikdə  əhalinin 

məşğulluğuna 

yardımçı 

dövlət 

siyasətinin 



hazırlanmasını  və  tətbiqini  həyata  keçirən,  Əmək 

və  Əhalinin  Sosial  Müdafiəsi  Nazirliyinin 

tərkibində  fəaliyyət  göstərən  dövlət  xidmətidir. 

Əhali  məşğulluğunun  dövlət  xidmətinin  əsas 

vəzifələri  bunlardır:  vətəndaşlara  müvafiq  iş 

axtarışında,  işverənlərə  isə  -  lazımlı  işçilərin 

seçilməsində  yardımçı  olmaq,  işsiz  vətəndaşların, 

ehtiyac  olarsa,  peşə  istiqamətlərini,  hazırlıqlarını, 

ixtisas  artırmalarını  və  yenidən  hazırlanmalarını 

təşkil  etmək;  işsizliyə  görə  müavinət  şəklində 

sosial  ödənişlərin  verilməsini,  məşğulluq  xidməti 

orqanlarının göndərişi ilə dərs dövründə tələbələrə 

müavinətlərin  verilməsini  həyata  keçirmək,  işsiz 

vətəndaşlara  və  onların  ailə  üzvlərinə  maddi  və 

digər  yardımlar  göstərmək;  əhali  məşğulluğunun 

qiymətləndirilməsi 

və 

proqnozlaşdırılması, 



bazarda  işçi  qüvvəsinin  vəziyyəti  haqqında 

məlumatlandırmanı  həyata  keçirmək;  əhalinin 

məşğulluğuna  yardım  haqqında  dövlət,  ərazi  və 

digər məqsədli proqramlar (işdən azad olmaq riski 

altında  olan  işçilərin  məşğulluğuna  yardım 

proqramı daxil olmaqla) hazırlamaq. 



 

ƏHALĐNĐN 

MĐQRASĐYA 

ARTIMI 

(XALĐS  MĐQRASĐYA,  SALDO  (QALIQ) 

MĐQRASĐYA)

 – müəyyən dövr ərzində (rüb, il, 

əhali siyahıyaalmaları arasındakı dövrdə və s.) hər 

hansı  bir  əraziyə  gələnlərin  sayı  ilə  həmin 

ərazidən  gedənlərin  sayı arasındakı  fərqdir.  Əhali 

artımı komponentlərindən biridir. 

Aşağıdakılar  fərqləndirilir:  xarici  miqrasiyanın 

saldosu  və  daxili  miqrasiyanın  saldosu;  müsbət, 

mənfi  və  sıfıra  bərabər  miqrasiya  saldosu;  şəhər 

və  kənd  yerləri,  iqtisadi  rayonlar  və  s.  arasında 

miqrasiya  saldosu.  Hesablama  metodikasının 

seçimi  miqrasiya  uçotunun  dolğunluğu,  əhalinin 

təbii hərəkətinin, həmçinin əhalinin sayının dəqiq 

müəyyənləşdirilməsi  ilə  təyin  edilir.  Miqrasiya 

saldosu əhalinin ayrı-ayrı cins-yaş, sosial və digər 

qrupları üçün hesablana bilər. 

 

ƏHALĐNĐN MĐQRASĐYA ƏMSALLARI

 – 

miqrasiyanın  təhlili  üçün  tətbiq  edilən  nisbi 

göstəricilərdir.  Mövcud  ərazidə  əhalinin  yaşayış 



yerinin  dəyişməsi  hallarının  tezliyini,  yəni 

miqrasiyanın 

intensivliyini 

xarakterizə 

edir. 

Mövcud  ərazidə  əhalinin  orta  illik  sayı  ilə 



miqrasiyanın  mütləq  göstəricilərinin  (gələnlərin 

sayı,  gedənlərin  sayı,  miqrasiya  artımı  və 

miqrasiya  dövriyyəsi)  müqayisəsinə  əsaslanır.  Bu 

və  ya digər dövr üçün hər 1 000 və 10 000 nəfər 

adama  hesablanır.  Əhalinin  miqrasiya  əmsalları 

həm  bütün  əhali  üçün,  həm  də  onun  ayrı-ayrı 

qrupları  üçün  –  cins,  yaş,  milliyyət  və  digər 

əlamətləri üzrə hesablana bilər.  

Ən çox aşağıdakı ümumi miqrasiya əmsallarından 

istifadə edilir: 

Gəlmə intensivliyi əmsalı - K

g

=G/Ə; 



Getmə intensivliyi əmsaı - K

get


=Get/Ə; 

Miqrasiya  artımının  intensivlik  əmsalı  -  K

a

=(G-


Get)/Ə; 

Miqrasiya  dövriyyəsinin  intensivlik  əmsalı  - 

K

d

=(G+Get)/Ə. 



Burada: G - əraziyə gələnlərin ümumi sayı; Get - 

ərazinin sərhədlərindən  çıxanların  ümumi  sayı;  Ə 

- ərazidə əhalinin orta illik sayıdır. 

Bunlarla yanaşı, bir neçə ərazi arasında miqrasiya 

axınını  və  onların  hər  birində  əhalinin  sayını 

nəzərə  alan  əhalinin  digər  miqrasiya  əmsalları  da 

tətbiq edilir.  


Download 17.41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   183




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling