Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova

 

HƏRƏKƏTDƏ 

OLAN 

(KƏFKĐRLĐ, 

MÜTƏRƏDDĐD)  MĐQRASĐYA

  -  əhalinin 

müntəzəm  olaraq  bir  yaşayış  məntəqəsindən 

digərinə işə və ya təhsil almağa getməsi və geriyə 

hərəkətidir.  Müntəzəmlik  əmək  fəaliyyəti  və  ya 

təhsil  rejiminə  uyğun  gəlir.  Hərəkətdə  olan 

miqrasiya  urbanizasiya  şəraitində  inkişaf  etməyə 

başlamışdır.  Hərəkətdə  olan  miqrasiyanın  əsas 

istiqamətləri kənddən şəhərə, kiçik şəhərlərdən iri 

şəhərlərə  hərəkətlərdən  ibarətdir.  Hərəkətdə  olan 

miqrasiya  ən  çox  iri  şəhərlərin  şəhərətrafı 

zonalarında 

və 

şəhərlərə 

toplaşmalarda 

(aqlomerasiyalarda), 

orta 

və 

kiçik 

şəhər 

məntəqələrində 

(zonalarında), 

urbanizasiya 

ərazilərinin  kənd  yerlərində  müşahidə  olunur. 

Ümumilikdə,  şəhərlərin  şəhərətrafı  rayonlarında 

hərəkətdə  olan  miqrasiyanın  sabit  zonaları 

formalaşır  ki,  onun  da  əsas  şərti  nəqliyyatın 

inkişafıdır.  

Hərəkətdə  olan  miqrasiya  şəhərlərdə  əmək 

ehtiyatlarının  formalaşmasının  əsas  mənbəyi 

hesab  edilir  və  o  iş  yerinin,  peşə  təhsilinin 

seçilməsində  eyni  dərəcəli  şərait  yaradır.  O, 

əhalinin  səfərbərliyinə,  dəyişkənliyinə,  kənd 

sakinlərinin  sosial  quruluşunun  dəyişməsinə  və 

şəhər  həyat  tərzinin  yayılmasına  təsir  göstərir. 

Bununla  yanaşı,  iqtisadi,  nəqliyyat  və  sosial 

nöqteyi-nəzərindən,  müəyyən  mənfi  cəhətlərə 

malikdir,  xüsusən  yola  vaxt  sərfi  nəzərəçarpacaq 

dərəcədə yüksək olur. 

Hərəkətdə  olan  miqrasiya  üzrə  saldo  (qalıq) 

müəyyən  regiona  gələnlərlə  həmin  regiondan 

digər  regionlara  gedənlər  arasındakı  fərq  kimi 

müəyyənləşdirilir.  Əmək  ehtiyatları  balansının 

qurulmasında  tətbiq  edilir.  Onun  köməyi  ilə 

əhalinin  yaşayış  yeri  üzrə,  iş  yeri  üzrə 

qeydiyyatdan  irəli  gələn  məsuliyyət  balansın 

ehtiyat 

və 

bölünmə 

hissələri 

arasındakı 

uyğunsuzluqlar aradan qaldırılır.  

 

HƏRƏKƏTĐN  SIXLIĞI

  –  gün  ərzində,  orta 

hesabla, əlaqə yolları şəbəkəsi bölməsindən bir və 

ya 

hər 

iki  istiqamətdə 

keçmiş 

nəqliyyat 

vahidlərinin 

sayıdır. 

Hərəkətin 

intensivlik 

(gərginlik)    göstəricisi  kimi  xarakterizə  olunur. 

Bölmələrin məcmusu üçün bölmələrin hərəkətinin 

 

255 

sıxlığının  qiymətinin  orta  kəmiyyəti,    onların 

uzunluğu  nəzərə  alınmaqla,  qatarların  (gəmilərin, 

avtomobillərin)  hərəkətdə  olma  məsafəsinin 

bölmələrin  istismar  uzunluğuna  və  hesabat 

dövründəki 

günlərin 

sayına 

nisbəti 

kimi 

hesablanır. 

 

HƏRƏKƏTĐN TƏHLÜKƏSĐZLĐYĐ

 - dövlət 

hakimiyyəti 

və 

yerli 

özünü 

idarəetmə 

orqanlarının, 

müəssisələrin, 

idarələrin 

və 

vətəndaşların  fəaliyyətinə  aid  olan,  daşınma 

əməliyyatları  prosesində  nəqliyyatın  fasiləsiz 

işləməsinə  və  qəza  vəziyyətlərinin  yaranmasına 

yol  verilməməsinə,  həmçinin  mümkün  qəzaların 

nəticələrinin  azaldılmasına  yönəldilmiş  kompleks 

şəraitdir. 

Hərəkətin 

təhlükəsizliyi 

vəziyyəti 

nəqliyyat  hadisələrinin  sayı,  onlarda  ölənlərin  və 

yaralananların,  korlanmış  nəqliyyat  vasitələrinin 

sayı və s. göstəricilərlə xarakterizə olunur. 

 

HƏRRAC 

(AUKSĐON)

 

– 

əvvəlcədən 

qoyulmuş hər hansı bir şərt olmadan müəssisənin, 

əmlakın,  qiymətli  kağızların  və  s.  qabaqcadan 

müəyyən  edilmiş  vaxtda  və  qabaqcadan  təyin 

edilmiş  yerdə  açıq  satışıdır.  Satışa  çıxarılan 

“obyekt” ən yüksək qiymət təklif edən tərəfindən 

əldə edilir. 

 

HƏRRAC 

(AUKSĐON) 

QĐYMƏTĐ

 

– 

hərracın  aparılmasında  əmtəənin  qeydə  alınmış 

rəsmi  qiymətidir.  Bazar  qiymətindən  əhəmiyyətli 

dərəcədə fərqlənə bilər, belə ki, əmtəənin nadir, az 

rast  gəlinən  xüsusiyyətlərini  və  əlamətlərini  əks 

etdirir.  Hərrac  qiyməti  hərrac  edənin  ustalığından 

əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. 

 

HƏYAT  POTENSĐALI

  –  müəyyən  yaşda 

şəxsin,  yaxud  şəxslər  qrupunun  gələcək  ömür 

yaşlarının sayıdır; ölüm cədvəlləri əsasında yaşlar 

üzrə ölümün həmin səviyyəsini saxlamaq şərti ilə 

hesablanır.  Potensial  demoqrafiyanın  mərkəzi 

anlayışı  və  əsas  ümumiləşdirilmiş  göstəricisidir. 

Adam-il  ilə  ölçülür;  “nəslin  əmək  potensialı” 

anlayışı ilə qarşılıqlı bağlıdır. 

Dəqiq  x  yaşda  şəxsin  bu  yaşda  orta  ömür 

uzunluğu  ilə  müəyyən  edilir.  Şəxsin  x,  x+1 

intervalında  orta  həyat  potensialı    x  və  x+1 

arasındakı  yaşlarda  olan  bütün  şəxslərin  həyat 

potensialından orta kəmiyyətdir. Əhalinin məcmu 

həyat  potensialı    bütün  yaşayanların  həyat 

potensialının  cəmi  ilə  müəyyən  edilir;  həyat 

potensialının  artımı  -  əsasən  doğulanların  və 

gələnlərin  sayı  ilə,  azalması  –  ölənlərin  və 

gedənlərin  sayı  ilə  müəyyən  edilir.  Bir  şəxs  üçün 

orta  kəmiyyət  kimi  hesablanan  həyat  potensialı 

tək  (fərdi)  həyat  potensialı  adlanır.  Fərdin,  yaxud 

şəxslər  qrupunun  gələcək  ömür  illərinin  ümumi 

sayı ümumi, yaxud tam həyat potensialıdır və onu 

xüsusi,  yaxud  qismi  həyat  potensialına  bölmək 

olur. 

Şəxslər  qrupunun  m-dən  M-dək  yaşda  bütün 

gələcək  ömrünün  (son  w  yaşa  çatanadək)  həyat 

potensialı  (V) bərabərdir: 

∑

−

+

+

⋅

=

1

1

2

)

,

0

;

,

(

M

m

x

x

x

e

e

P

w

M

m

V

 

burada  P

x

  –  x  yaşda  olan  şəxslərin  sayı,  e

x 

– 

gələcək ömrün orta uzunluğudur. 

m-dən  M-dək  yaşda  olan  əhalinin  n-dən  N-dək 

gələcək  ömrü  dövrünün  həyat  potensialına  

bərabərdir: 

(

) (

)

(

)

∑

−

+

+

⋅

−

=

1

1

2

1

,

;

,

M

m

x

x

x

N

N

n

n

l

l

P

e

l

e

l

N

n

M

m

V

 

m-dən M-dək  yaşda olan şəxslər qrupunun həmin 

dövrə,  yəni  m-dən  M-dək  qismi  potensialı 

bərabərdir: 

(

)

(

)

(

)

=

−

=

w

M

M

m

V

w

M

m

V

M

m

M

m

V

,

;

,

,

0

;

,

,

;

,

 =

(

)

∑

∑

−

+

−

+

+

−

+

⋅

1

1

2

1

1

1

2

M

m

x

x

x

M

M

M

m

x

x

x

l

l

P

e

l

e

e

P

 

 

burada  l

x

  –  ölüm  cədvəlində  x  yaşadək  sağ 

qalanların sayıdır. 

Müəyyən  qrup  əhalinin  həyat  potensialı  onun 

tərkibinə  daxil  olan  şəxslərin  sayından,  qrupun 

yaş  üzrə  strukturundan  və  ayrı-ayrı  yaşlar  üçün 

(tam  və  ya  natamam  –  hansı  potensialın  tədqiq 

olunduğundan 

asılı) 

gələcək 

ömrün 

orta 

uzunluğundan asılıdır. 

Əhali  qrupunun  həyat  potensialının  dəyişməsi 

doğulanların  və  ölənlərin  sayı  ilə,  yaş  üzrə 

ölənlərin  strukturu,  ayrı-ayrı  yaş  qrupları  üçün 

gələcək  ömrün  orta  uzunluğunun  dinamikası, 

əhalinin  qocalması,  həmçinin  gələnlərin  və 

gedənlərin  sayı  və  onların  yaş  strukturu  ilə 

müəyyən edilir.  

 

HƏYAT SƏVĐYYƏSĐ

 – ayrıca ölkənin, yaxud 

ərazinin vətəndaşları və ya sosial qruplarının rifah 

halını  və  həyatının  keyfiyyətini  xarakterizə  edən 

kompleks göstəricidir. 

Əhalinin  rifah  halı  əhali  gəlirlərinin  səviyyəsi, 

toplanmış  maddi  əmlak  (mənzil,  məişət  texnikası 

əşyaları  daxil  olmaqla)  və  dövlət  tərəfindən 

pulsuz göstərilən (təhsil, tibbi xidmət və s.) sosial 

xidmətlərin sayı ilə müəyyən edilir. 

Həyat  səviyyəsini  müəyyən  etmək  üçün  müxtəlif 

metodikalardan,  məsələn,  minimum  istehlak 

büdcələri  sistemindən  (fizioloji,  yaşayış  və  sosial 

minimumlar)  istifadə  olunur,  onların  köməyi  ilə 

müvafiq  həddən  (kasıblıq,  yoxsulluq  və  s.)  aşağı 

səviyyədə  yaşayan  şəxslərin  payı,  yaxud  ailə 

büdcələrinin  statistik  müşahidəsi  ilə  müəyyən 

 

256 

 

olunur.  Müxtəlif  ölkələrdə  iqtisadi  inkişaf 

dərəcəsindən  asılı  olaraq,  bu  göstərici  çox  və  ya 

az  sosial  yükü  (minimum  gəlirin  əlavə  sosial 

tələbatları  ödəmək  qabiliyyətini,  adətən,  mühüm 

tələbatların məhdud dairəsi) özündə daşıyır. Həyat 

səviyyəsini 

daha 

dolğun 

müəyyən 

etmək 

məqsədilə  əhalinin  müəyyən  əmtəə  növləri  (bir 

insanın  il  ərzində  istehlak  etdiyi  ətin  miqdarı  və 

s.), yaxud xidmətləri (min nəfərə düşən xəstəxana 

çarpayılarının sayı) ilə təmin olunmasının statistik 

göstəricisi də tətbiq olunur. 

Bir  çox  inkişaf  etmiş  ölkələrin  həyat  səviyyəsinə 

dair əsas vəzifə ayrı-ayrı əhali kateqoriyaları üçün 

onun  lazımi  səviyyədə  saxlanmasıdır.  Bu  əhali 

kateqoriyasına əhalinin əmək qabiliyyəti olmayan 

qrupları,  yaxud  gəlir  səviyyəsini  öz  əməyi  ilə 

kifayət  qədər  təmin  etməyə  imkanı  olmayan 

şəxslər  aiddir.  Bu  halda  müxtəlif  sosial  təminat 

sistemləri  –  əlillərə,  işsizlərə,  uşaqlı  qadınlara 

müavinətlər,  pensiyalar,  maddi  yardım,  vergi 

güzəştləri tətbiq olunur. 

Əmək  qabiliyyətli  əhalinin  həyat  səviyyəsinin 

ümumi  dövlət  müdafiə  sisteminə,  inflyasiya 

səviyyəsindən 

asılı 

olaraq, 

gəlirlərin 

indeksasiyası,  yaxud  ölkə  iqtisadiyyatı  və 

maliyyənin  stabilləşməsinə  yönələn  siyasətin 

aparılması daxildir. Əhalinin sahibkarlıqla məşğul 

olan 

təbəqəsinin 

həyat 

səviyyəsinin 

əsas 

tənzimləmə  üsulu  –  vergi  siyasətidir.  Bu  siyasət 

gəlirlərdə  diferensiasiyanı  ya  artıra,  ya  da  onu 

tarazlaşdıra bilər. 

 

HƏYAT  SIĞORTASI

  –  aşağıdakı  hallarda 

sığorta  ödənişi  üzrə  sığortaçının  vəzifələrini 

nəzərdə 

tutan 

şəxsi 

sığorta 

növlərinin 

məcmusudur: 

sığorta 

olunanın 

sığorta 

müddətinədək  və  ya  onun  sığorta  müqaviləsində 

müəyyən 

olunan 

yaşınadək 

yaşaması, 

sığortalananın  ölümü,  həmçinin  sığorta  olunana 

sığorta  müqaviləsində  nəzərdə  tutulan  hallarda 

pensiyanın  (rentanın)  ödənilməsi  üzrə  (“Sığorta 

müqaviləsi”nə 

bax) 

(sığorta 

müqaviləsinin 

müddətinin qurtarması, sığorta olunanın müəyyən 

yaşa  çatması,  ailəni  dolandıranın  ölməsi,  əmək 

qabiliyyətinin daimi itirilməsi, sığortanın qüvvədə 

olduğu  dövrdə  cari  ödənişlər  (annuitetlər)  və  s.). 

Həyat sığortası müqavilələri bir ildən az olmamaq 

şərti ilə bağlanır.  

 

HƏYATDA SAĞ QALMA FUNKSĐYASI

 – 

ömür  prosesinin  kəmiyyət  xarakteristikasıdır  və   

funksiya  elə  ehtimala  bərabərdir  ki,  yeni 

doğulmuş  uşaq  hər  hansı  dəqiq  x-yaşadək  sağ 

qalacaq,  burada  x  –  istənilən  həqiqi  rəqəmdir. 

Demoqrafiya  ədəbiyyatında,  adətən,  l(x)  kimi 

işarələnir.  X-arqumentin  tam  qiymətinə  müvafiq 

olan  həyatda  sağ  qalma  funksiyası  qiymətləri 

ölüm cədvəllərində (sağ qalanların sayı) verilir, bu 

zaman  ömür  ehtimalı  1000,  10 000,  yaxud 

100 000-ə  bərabər  olan  cədvəlin  kökünə  vurulur. 

Həyatda  sağ  qalma  funksiyası  əhalinin  təkrar 

istehsalının  riyazi  modelləri  sahəsində  tətbiq 

olunur,  burada  həyatda  sağ  qalma  funksiyası 

ölümün əsas xarakteristikası kimi istifadə olunur. 

Kəsilməz  həyatda  sağ  qalma  funksiyası  əsasən  

modellərdən  istifadə  edir  və  burada  nəzərdə 

tutulur  ki,  l(x)  x-dən  olan  kəsilməz  və 

diferensiasiyalanan 

funksiyadır. 

Determinist 

modellərdə hər hansı x-yaşına sağ qalma ehtimalı 

və  bu  yaşa  çatmış  şəxslərin  payı  üst-üstə  düşür. 

Bundan  çıxış  edərək,  həyatda  sağ  qalma 

funksiyası  əhalinin  təkrar  istehsalının  inteqral 

tənliyində doğulanların sayı əsasında müəyyən yaş 

intervalında  yaşayanların  sayını  müəyyən  etmək 

üçün istifadə olunur.  

Həyatda  sağ  qalma  funksiyası  üçün  universal 

riyazi  düsturu  tapmaq  üçün  bir  neçə  cəhdlər 

edilmişdir,  lakin  riyazi  modellərin  qurulması 

əsasında həyatda sağ qalma funksiyası daha geniş 

yayılmışdır.  Həyatda  sağ  qalma  funksiyası 

əsasında  bir  sıra  digər  ölüm  xarakteristikaları 

hesablanır. Belə ki, ölümün gücü  (x) həyatda sağ 

qalma 

funksiyasının 

loqarifmin 

törəməsinə 

bərabərdir:  

)

(

1

)

(

x

nl

dx

d

x

−

=

µ

 

x-yaşa  gözlənilən  ömür  uzunluğu  aşağıdakı  kimi 

hesablanır:  

∫

∞

=

x

x

dx

x

l

x

l

e

)

(

)

(

1

 

yeni  doğulanlar  üçün  müvafiq  göstərici  əyrinin 

altında olan sahəyə bərabərdir l(x). 

 

HƏYATĐLĐK  ĐNDEKSĐ

    –  müəyyən  vaxt 

ərzində,  adətən  bir  ildə,  doğulanların  sayının 

ölənlərin  sayına  nisbəti,  demoqrafik  indekslərdən 

biridir.  Əhalinin  müsbət  təbii  artımı  zamanı 

həyatilik  indeksi  birdən  çox,  mənfidə  isə  birdən 

azdır.  Hesablanması  üçün  əhalinin  sayı  haqqında 

məlumat  tələb  etməyən  nəsillərin  təzələnməsinin 

şərti  ölçüsü  kimi,  XIX  əsrin  ikinci  yarısında 

yayılmağa  başlamışdı.  Rusiyada  həyatilik  indeksi 

(“yaşamaq 

qabiliyyəti 

əmsalı”) 

birinci 

V.Đ.Pokrovski  (1897),  Amerikada  R.Pirl  tətbiq 

etmişdi. 

Əhalinin 

sayı 

haqqında 

düzgün 

məlumatların meydana çıxması ilə əhalinin təkrar 

istehsalı  ölçüsü  kimi  həyatilik  indeksi  əvvəl 

əhalinin  təbii  artımı  əmsalı  ilə,  sonralar  əhalinin 

yaş  tərkibindən asılı olmayan  digər  göstəricilərlə, 

məsələn,  əhalinin  təkrar  istehsalının  netto-əmsalı 

ilə  sıxışdırıldı.  Müasir  tədqiqatlarda  həyatilik 

indeksi demək olar ki, tətbiq olunmur. 

 

 

257 

HƏYATIN  KEYFĐYYƏTĐ

  –  (I)  əhalinin 

həyat  səviyyəsi  və  şəraitinin  xarakteristikasıdır. 

Müəyyən  ərazinin,  yaxud  dövlətin  əhalisinin 

həyat  keyfiyyəti  bir  sıra  iqtisadi,  sosial, 

demoqrafik,  ekoloji,  coğrafi,  siyasi  və  mənəvi 

amilləri  ilə  müəyyən  edilir.  Obyektiv  amillər 

sırasında  qida  məhsullarının  istehsalı,  mənzil 

şəraiti,  məşğulluq,  xidmət  sahəsinin  inkişafı, 

təhsil,  sosial  təminat  səviyyəsi  və  s.  subyektiv 

amillər sırasında – iş və həyat şəraiti, fərdin sosial 

statusu, ailənin vəziyyəti və s. göstərilə bilər. 

Ölkələrin  çoxu  BMT  ekspertlərinin  (1961) 

hazırladığı  əhalinin  keyfiyyət  və  həyat  səviyyəsi 

göstəricilərinin təsnifatından istifadə edir. Belə ki, 

BMT-nin Avropa Đqtisadi Komissiyasının təsnifatı 

həyatın  keyfiyyətini  8  qrup  göstəricilərinə  ayırır. 

Əgər  60-cı  illərin  sonu  –  70-ci  illərin    əvvəlində 

işlənmiş  həyatın  keyfiyyətinin  Đsveç  modelində 

birinci  yerdə  əmək  və  onun  şərtləri,  insanın 

iqtisadi  və  siyasi  imkanları  dururdusa,  hazırda 

bütün  ölkələrə  (o  cümlədən  inkişafda  olan) 

yayılan  BMT-nin  təsnifatında  ərzaq  (qida) 

məhsullarının 

istehlakı, 

əhalinin 

sağlamlıq 

vəziyyəti,  təhsil  səviyyəsi  durur.  Ölkələrarası 

müqayisələri  aparmağa  imkan  verən  həyatın 

səviyyəsinin  və  həyatın  keyfiyyətinin  vacib 

göstəricilərinə  körpə  ölümü  əmsalı,  həmçinin 

əhalinin qida rasionunun strukturu aiddir. Həyatın 

keyfiyyəti xarakteristikasında Đqtisadi Əməkdaşlıq 

və  Đnkişaf Təşkilatı tərəfindən işlənib hazırlanmış 

sosial  göstəricilər  sisteminin  böyük  əhəmiyyəti 

var  və    o  həyat  fəaliyyətinin  8  əsas  aspektini: 

sağlamlıq  və  əmək  həyatının  keyfiyyətini,  boş 

vaxt  və  istirahəti,  istehlak  əmtəə  və  xidmətlər 

bazarının, 

ətraf 

mühitin 

vəziyyətini,  şəxsi 

təhlükəsizliyi,  sosial  imkanları  və  sosial  fəallığı 

əhatə edir.  

Həyatın  keyfiyyətinin  artması  uzun  müddət 

istifadədə 

olan 

malların 

(məsələn, 

məişət 

texnikası)  istehlakının  artımında,  bunun  hesabına 

vaxtın və ev əməyinə məsrəflərin qənaətində, boş 

vaxtın  genişlənməsində,  xidmətlərə,  istirahətə, 

mədəni istirahətə, turizmə və səyahətlərə xərclərin 

artımında əksini tapır. Həyatın keyfiyyəti əhalinin 

məlumatlanma  səviyyəsindən  və  informasiyaya 

çatmasının  mümkünlüyündən,  vətəndaş  və  siyasi 

azadlıqlar səviyyəsindən və s. asılıdır.  

(II)  -  şəxsiyyətin  mövcudluğu,  inkişaf  səviyyəsi 

və  insanların  tələblərinin  və  maraqlarının  bütün 

kompleksinin  ödənilməsi  dərəcəsi  üçün,  bütün 

mövcud  olanları  birləşdirən  mürəkkəb  sintetik 

kateqoriyadır.  Bu  kateqoriyanın  komponentlərinə 

mal  və  xidmətlər,  gəlirlər,  yığımlar,  mənəvi 

tələblər,  şəxsi  təhlükəsizlik  və  sosial  rahatlığın 

digər  atributları,  həmçinin  ekoloji  vəziyyət  aid 

edilir. 

 

HĐMAYƏDƏ  OLANLAR

  –    digər  şəxsin 

himayəsində 

olan 

və 

ya 

ondan, 

özünün 

yaşamasının  əsas  vəsait  mənbəyi  hesab  edilən, 

daimi yardım alan şəxslərdir. Əgər himayədə olan 

şəxslərin  əsas  və  daimi  vəsait  mənbəyi  digər 

şəxslərin  yardımı  hesab  olunursa,  bu  zaman 

pensiya və təqaüdlərin alınması və yaxud müstəqil 

olaraq  əldə  etdikləri  gəlir  bu  şəxslərin  himayədə 

olanlar  kimi  tanınmasına  maneə  (əngəl)  kimi 

xidmət  edə  bilməz.  Əhalinin  siyahıyaalınması 

zamanı 

himayədə 

olanlar 

yaşama 

vəsaiti 

mənbəyindən asılı olaraq, ayrıca qrup kimi nəzərə 

alınır.  

 

HĐPERĐNFLYASĐYA

  –  ölkənin  aşağıdakı 

göstəricilərini əks etdirən iqtisadi vəziyyətdir: 

-  alış  və  satış  üzrə  ticarət  əməliyyatları  kreditin 

verildiyi  bütün  müddət  ərzində  (verilən  müddət 

davamiyyətli  olmasa  da)  alıcılıq  qabiliyyətinin 

gözlənilən  azalmasını  nəzərə  alan  qiymətlərlə 

həyata keçirilir; 

- əhali öz pullarını nisbətən sabit xarici valyutada 

saxlamağa üstünlük verir; 

-  tarif  faizləri,  əmək  haqqı  və  qiymətlər  qiymət 

indekslərindən asılı olur; 

-  son  üç  ildə    inflyasiyanın  ümumi  səviyyəsi 

100%-i aşır. 

 

HĐPERMARKET  VƏ  YA  SUPERMAR-

KET

  –    ərzaq  və  qeyri-ərzaq  mallarının  geniş 

çeşidini təklif edən, maşınlar üçün dayanacaq yeri 

və  müəyyən  iri  ticarət  meydanına  malik  olan 

özünəxidmət 

formasında 

pərakəndə 

satış 

obyektləridir  (dükanlarıdır)  (Məsələn,  Belçika, 

Danimarka, 

Đspaniya, 

Yunanıstan, 

Đtaliya, 

Lüksemburq,  Hollandiya,  Portuqaliyada  ticarət 

meydanlarının sahəsi 2500 kv. m. və ya daha çox;   

Almaniyada  1500  kv.  metrdən  –  4999  kv. 

metrədək,  iri  supermarketlərin  sahəsi    5000  kv. 

metr  və  ya  daha  çox;  Đrlandiya,  Böyük 

Britaniyada  2323 kv. m. və daha çoxdur). 

Qitədə  yerləşən  hipermarketlərdən  fərqli  olaraq, 

Đrlandiya 

və 

Böyük 

Britaniyadakı 

super-

marketlərdə  qeyri-ərzaq  mallarının  çox  kiçik 

seksiyaları mövcuddur.