Referat mavzulari ro’yxati

GIL VA UNING KLASSIFIKATSIYASI: 
Gil g’isht ishlab chiqarishda g’oyatda muhim qurilish matriali hisoblanadi.Bu katta 
hajmdagi tuproqli mineral Yoki bir-biriga bog’lanmagan qoya bo’lib suv bilan aralashish 
qobilyatiga ega va mog’orlagan va qurigan paytlarda uning shakli qaytadan tiklanish 
qobilyatiga ega bo’ladigan egiluvchan plastik shaklga egadir. Shunday tarzda gillar
qizdirilganida qizaradi, va o’sha paytda qattiq va kuchli shaklga keladi.Bu gildagi 
mikrotuzilish o’zgarishlari natijasi va kimyoviy xususiyatidir. 
Eng toza gillar asosan kaolinit (2sio2.Al2o3.2H2o) bilan birgalikda kichik hajmdagi 
minerallar masalan, kvarts, sluda,feldspar,kalkit, magnesit va boshqalardan iborat 
bo’ladi.Undan qolgan gillar kaolin Yoki Xitoy gili shaklida mashhur bo’lib qoyalar 

---

ostidagi chirishdan shakllanadi va kulolchilik mahsulotlari ishlab chiqarishda 
foydalaniladi. Ma’lum bir joydan olib kelingan Yoki cho’kkan gillar ob-havo ta’sirida 
paydo bo’ladi. Bular ko’proq tarqaladigan, brikmalardan iborat, va ona qoyalarning katta 
bo’laklariga tegishli bo’lmaydi.Yuqori darajadagi haroratga qarshilik ko’rsatish asosida
(1580 gradusdan ko’proq) gillar olovga chidamli material sifatida turlarga ajratiladi ya’ni 
bular yuqori haroratga eriydigan gillar va past haroratga eriydigan gillardir.Olovga 
chidamli gillar ancha ko’proq tarqalgan va ancha egiluvchan ko’rinishga egadir.Yuqori 
haroratga eriydigani alyumindan iboratdir past haroratda eriydigani bir qancha 
aralashmalardan masalan Fe 203 kabi pastroq olovga chidamli brikmalardan 
iborat..Yuqori haroratga eriydigan gillarni yuqori darajadagi chidamliligi mavjud (1350-
1580 gradus) va kichik miqdordagi aralashmalardan iboratdir bular
kvarts,feldspar,sluda,kalsiy korbonat va magniy korbonatdir.Bular g’isht ishlab 
chiqarishda, pol kafellari chiqarishda va kanalizatsiya turbalari ishlab chiqarishda 
ishlatiladi.Kam haroratda eriydigan gillarning 1350 gradus olovga chidamlilari mavjud 
bo’lib ular ham turli xil tarkiblarga egadir.Bular g’ishtlar ishlab chiqarishda, uylar 
qurishda, kafel ishlab chiqarishda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi.Agar gillar miqdorini 
oshirish kerak bo’lsa qo’shimcha aralashmalar ham qo’shiladi.Yuqori egiluvchan gillarini 
28% gacha suv bilan aralashtirish talab qilinadi, yuqori darajada quritiladi va miqdorini 
qisqartirish uchun kuydiriladi va qo’shimcha aralashmalar kerak bo’lsa Yoki egiluvchan
bo’lmagan moddalar masalan kvarts tuprog’i, chamotte, kul va boshqalar qo’shiladi.
Yondirilgan aralashmalarga qirindilar, ko’mir maydalari, va maydalangan ko’mir va 
boshqalar misol bo’la oladi. Kislotaga qarshi predmetlar va kafel qoplamalari, suv 
shishalari Yoki ishqorlar qo’shish orqali ishlab chiqariladi.Gil qismlarini kuydiradigan 
harorat ayrim moddalar masalan feldspar va temir rudasi bilan aralashtirilgan gil bilan 
hajmi kamaytiriladi. Egiluvchan shakl berish ayrim moddalarni masalan sulfit-natriyni 
(0,1-0,3%) qoshish bilan kamaytiriladi1.
Gil tarkibiga dala shpati, temir rudasi, dolomit, magnezit, qumtosh, talk, shisha kukuni, 
perlit va boshqalar keramik buyumlarning pishirish haroratini pasaytirish uchun 
qo‘shiladi.
Keramik buyumlarning kislotaga bardoshliligini oshirish uchun tarkibiga suyuq shisha 
va qum aralashmalari birgalikda qo‘shiladi. Temir, kobalt, xrom, titan va boshqa metallar 
oksidlari kiritilib, rangli keramika buyumlari tayyorlanadi.
Keramik buyumlar suv o‘tkazmasligi yoki yuzasi tekis, chiroyli bo‘lishi uchun yuzasi 
glazur yoki angob bilan qoplanadi (sirlanadi). Glazur 0,1-0,2 mm qalinlikdagi 
shishasimon qoplama bo‘lib, pishirish jarayonida keramik materiallarga katta kuch bilan 
yopishadi.
Glazurlar shaffof va shaffof emas turli ranglarda bo‘ladi. Glazur kvars qumi, kaolin, 
dala shpati, ishqorli va erishqorli metallar aralashmalaridan kukun holatda tayyorlanadi va 
buyum yuziga kukun yoki suspenziya xolatida pishirishdan oldin surtiladi.
Angob oq Yoki rangli gil qorishmasini buyum yuziga surtilib, pishirib olingan 
yaltiramaydigan qoplama bo‘lib, buyumlarning yuza qismi zichligini oshiradi. Angob va 
keramik buyumlar xossalari o‘xshash bo‘lishi zarur, aks holda qoplama ko‘chib ketishi 
mumkin.  

---