Referat mavzulari ro’yxati

aytiladi. 
Asbob va uskunalar. Le-SHatele hajmo‘lchagich,elektron tarozi, quritish 
javoni, suv. 
Ishlash tartibi. Qattiq materiallarning haqiqiy zichligi Le-SHatele hajm 
o‘lchagichida aniqlanadi (1-rasm). Bu asbob bo‘yni ingichka va hajmi 120-150 
sm
3
bo‘lgan shisha kolbadan iborat, kolba bo‘ynining o‘rta qismi 
yo‘g‘onlashtirilgan (dumaloq shakl berilgan), shu dumaloq qismdan yuqoriga va 
pastga ikki chiziq tortilgan, kolbaning mazkur chiziqlar orasidagi hajmi 20 sm
3
 ni 
tashkil etadi. G‘ishtning haqiqiy zichligini aniqlash uchun uni quritish javonida 
110±5
o
S haroratda massasi o‘zgarmaydigan holga kelguncha quritiladi, so‘ng 

---

yaxshilab tuyib 0,2 nomerli elakdan o‘tkaziladi, (elakning 1 sm
2
 joyida 900 teshik 
mavjud). 
Eksikatordagi tayyor namunadan torozida 0,01 g gacha aniqlikda 60 g tortib 
olinadi va shu material asbobga voronka orqali qoshiqda oz-ozdan (to asbobdagi 
suyuqlikni sathi 20 sm
3
to‘g‘risidagi chiziqqa yoki asbobning darajalarga 
bo‘lingan 
yuqorigi 
qismidagi 
chiziqqa 
etguncha) 
tashlab 
turiladi. 
Hajmo‘lchagichdagi suyuqlikning eng so‘nggi va dastlabki sathlari orasidagi 
tafovut asbobga solingan kukunning hajmini bildiradi. Kukun qoldig‘i tarozida 
tortiladi. Hajmo‘lchagichdagi kukunning massasi materialni tarozida birinchi 
marta va ikkinchi marta tortish natijalari o‘rtasidagi tafovutga teng. Materialning 
haqiqiy zichligi formula bo‘yicha hisoblab topiladi va natija jadvalga to‘ldiriladi. 
№ 
Massa, g 
Siqib chikaril-
gan hajm, sm
3 
Zichlik,
g/sm
3
olingan 
miqdor (m) 
ortib qolgan 
miqdor (m
1
) 
hajm 
o‘lchagichdagi 
material 
1
2
3
Zichlikning o‘rtacha qiymati - …………kg/m
3
Hisoblash formulasi:
0
1
v
m
m



. 
1-rasm. Zichlikni aniqlaydigan asbob. 
 
G‘ISHTNING G‘OVAKLIGINI ANIQLASH (hisoblash usuli bilan) 
Umumiy tushuncha va hisoblash formulasi. Materialning g‘ovakligi 
deganda, material hajmining g‘ovaklar bilan to‘lganlik darajasi tushuniladi. 
Materialning hajmi ayni paytda g‘ovaklar va kovaklarni ham o‘z ichiga olishi 
mumkin. G‘ovaklar materialning suv yoki havo bo‘lgan mayda teshiklaridan 
iborat, kovaklarni esa erkin to‘kib qo‘yilgan materialning bo‘laklari orasidagi 
katta bo‘shliqlar tashkil etadi. Qurilish materiallarining g‘ovaklilik darajasi har 
xil bo‘ladi. Masalan, shisha va metallning g‘ovakligi 0%ni, g‘ishtniki 25-35% ni, 
oddiy og‘ir betonniki 5-10% ni, gaz betonniki 55-85% ni, poroplastniki esa 90-
95% ni tashkil etadi. 
Sochiluvchan materialning haqiqiy g‘ovakliligi oddiy g‘ovaklik deb ataladi va 
quyidagi formula yordamida topiladi. Bizning misolimizda materialning to‘kma 
zichligi, haqiqiy zichlik o‘rnida, material donalarining o‘rtacha zichligi olinadi.
Hisoblash formulasi
100
1
0









х
F


 
G‘ishtning zichligi-………….g/sm
3
G‘ishtning o‘rtacha 
zichligi-…………g/sm
3
G‘ishtning g‘ovakligi - ……………% 
G‘ISHTNING SUV SHIMUVCHANLIGINI ANIQLASH 
Asbob va uskunalar. Quritish javoni, suv, suv solishga idish, tarozi. 

---

Ishlash tartibi. 3 ta butun yoki yarimta g‘isht harorati 15-20
0
S li suv 
to‘ldirilgan idishga 48 soat yoki qaynab turgan suvga 4 soat solib qo‘yib suvga 
to‘yintiriladi. SHu muddat o‘tganidan keyin ular 105-110
0
S issiqda, to massasi 
o‘zgarmaydigan bo‘lguncha quritiladi; so‘ngra tarozida ketma-ket ikki marta 
tortiladi, birinchi marta tortib aniqlangan massa bilan ikkinchi marta aniqlangan 
massa orasidagi tafovut 0,2% dan katta bo‘lmasa, uni barqaror massa deyish 
mumkin. G‘ishtlar obdon soviganidan keyingina tarozida tortilishi lozim. 
Quritilgan g‘ishtlar birinchi marta tortilib, oradan kamida 3 soat o‘tgach (ularni 
quritish va sovitishga ketgan vaqt ham shu hisobga kiradi), ular ikkinchi marta 
tortib ko‘riladi. G‘ishtlarni suvga to‘yintirish tartibi quyidagicha: g‘ishtlar 
harorati 15-20
0
S li suv quyilgan idishga solib qo‘yiladi, suvning sathxi g‘ishtning 
ustki yuzasidan hisoblaganda 2-10 sm baland bo‘lishi lozim. G‘ishtlar 48 soatdan 
keyin suvdan olinadi, xo‘l latta bilan artiladi va darxol tarozida tortiladi, 
g‘ishtdan tarozi pallasiga oqib tushgan suvning massasi ham g‘ishtning massasiga 
qo‘shiladi. 
№ 
O‘lchamlari, sm 
Hajmi,
sm
3
Quruqmas
sasi, m 
Suv 
shimgan 
massasi, m
1 
Vazni 
bo‘yicha suv 
shimuv-
chanlik, % 
Hajm bo‘yicha 
suv 
shimuvchan-
lik, % 
uzun-
ligi 
eni 
baland
-ligi 
1
2
3
Hisoblash formulasi: 


;
100
1
m
m
m
C
ш






