Reja: Bilish nazariyasining predmeti va o‘ziga xos xususiyatlari

Eklektika. Eklektika hech qanday bilim faoliyati bilan bog‘lanmagan, 
bir-biriga zid dalillarga asoslanadi va olamni buzib yolg‘on aks ettiradi. U bilim 
tizimi rivojidagi yo‘nalish, u hech qanday yagona nazariy asosga ega emas va 
ba’zida ob’ektni o‘rganishning ziddiyatli jihatlarini xarakterlovchi bilim 
elementlaridir.Metodologik usul sifatida eklektika birinchi marta qadimgi yunon 
falsafasida paydo bo‘ldi va iqtiboslarga asoslangan o‘rta acp sxolastik 
bahslarida,yangi davr XV–VIII asrlar falsafiy bahslarida keng foydalanildi. U 
hozirgi davrda ham reklama va tashviqotda, ommaviy kommunikatsiya tizimida 
qo‘llanilib,inson psixikasidagi an’analar, ko‘nikmalar, intilishlarni bo‘rttiradi. 
Bunday usulning bema’niligini Suqrot va Aristoteldan boshlab, hozirgi davr 
mutafakkirlarigacha tanqid qiladilar. Ammo bu undan foydalanilmaslikni 
anglatmaydi. Eklektika olam, narsa va hodisalarning bir butunligini, umumiy 
asoslarini parchalab tashlash uslubiga tayanadi. 
Sinergetika. Hozirgi zamon fanida sinergetika metodi keng 
qo‘llanilmokda.Sinergetika so‘zi yunoncha («sinergena») bo‘lib, kelishuv, 
hamkorlik, o‘zaro ta’sir kabi ma’nolarni anglatadi. German Xakenning fikricha, 
sinergetika ko‘p qismlardan iborat bo‘lgan, o‘zaro murakkab aloqadorlikdagi 
komponentlar tizimini o‘rganadi. Xaken fikricha, sinergetika hamkorliqdagi 
harakat bo‘lib, butunning tizim sifatida aks etuvchi qismlarining kelishilgan 
faoliyati ma’nosida talqin qilinadi. Xullas, sinergetika – olamning o‘z-o‘zini 

---

tashkil etishi, makon va vaqtda narsa va voqealarning azaliy ketma-ketligi, 
o‘zaro aloqadorligi, ularning muayyan tizimlardan iborat sababiy bog‘lanishlar 
asosida mavjudligini e’tirof etishga asoslangan ilmiy qarashlar majmuidir. Bu 
ta’limotni dialektika asosida shakllangan va uni to‘ldiradigan ilmiy qarashlar 
majmuasi, deydiganlar ham bor. Ularga qarshi o‘laroq, dialektika endi kerak 
emas, uni sinergetika bilan almashtirish lozim, deb hisoblovchilar ham yo‘q 
emas. Sinergetikada bifurkatsiya, fluktuatsiya, tartibsizlik, dissipatsiya, g‘alatiat 
traktorlar, chiziqsizlik singari tushunchalar mashhur. Ulardan tizimlar barcha 
turlarining, jumladan, old organizmik, organizmik, ijtimoiy, etnik, ma’naviy va 
boshqa tizimlarning xulq-atvorini tushuntirish uchun foydalaniladi.