Reja: Dars-o‘qitishning asosiy shaklidir. Kimyo va biologiya darslarining turlari va darsga bo‘lgan talablar. Maktabning yuqori sinflarida takomillashtirilgan kimyo darslari: ma’ruza, seminar

Darslarni rejalashtirish, dars konspektining rejasini tuzish va ma’ruza yozish tartibi.
Darsning maqsadi uchta: ta’limiy (o‘qitish), tarbiyaviy va rivojlantirish maqsadlariga bo‘linadi
Ta’limiy maqsadga umuman quyidagilar kiradi:
* yangi tushunchalarni shakllantirish;
* yangi qonun, qonuniyat, xususiyat va belgilarni o‘zlashtirishni ta’minlash;
*yangi harakat usullarini o‘rgatish;
* bilimlardagi yetishmovchiliklarni bartaraf etish;
* bilimlarni umumlashtirish va tizimga solish;
* malakalarni shakllantirish;
* ma’lum harakat usullarini mutahkamlash;
* tushunchalar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlash bo‘yicha o‘quvchilarda biror narsa to‘g‘risida tushunchalarni shakllantirish;
* dunyoqarash g‘oyalari va muammolarini aniqlash;
* o‘quvchilarda u yoki bu harakatni, voqealarni baholash bo‘yicha bilimlarni shakllantirish;
* xulosa chiqarishga tayyorlash, o‘zlashtirishga erishish.
Tarbiyaviy maqsad o‘quvchilarda quyidagi muayyan shaxs sifatlari va harakterini tarkib toptirishdan iboratdir;
* dunyoqarashni va kasbga qiziqishni;
* o‘z-o‘zini tekshirish va o‘zaro yordamni;
* voqeliklar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlash va tahlil qilish ko‘nikmalarini;
* bir sohadan ikkinchi sohaga bilimlarni ko‘chirish ko‘nikmalarini;
* fanlararo bog‘lanishlarni amalga oshirish ko‘nikmalarini;
* nutq madaniyatini;
* vatanparvarlikni;
* mehnatga ongli munosabatni;
* ongli intizom va yaxshi xulqni;
* ta’lim olishga ijobiy munosabatni;
* estetik qarashlarni;
* ish o‘rnini tashkil etish va o‘z faoliyatini tekshirishni;
* e’tiqodni.
Ta’limning mazmuni hayot va zamon bilan uzviy bog‘lansa, u tarbiyalash xususiyatiga ega bo‘ladi.
Rivojlantirish maqsadi – dars jarayonida o‘qituvchilarning psixologik sifatlarini diqqat, xotira, tafakkur va bilish qobiliyatlarini shakllantirishdir.
Psixologik adabiyotlarni tahlil qilish o‘quvchilarda tafakkurni, politexnik, mehnat, bilish va aqliy ko‘nikmalarni, iroda va mustaqillikni rivojlantirish, ularni kelgusi darslarga tayrlash zarurligini ko‘rsatadi.
Agar bilimlarni shakllantirish va maqsadli tarbiyalash o‘quvchilarning bilish qobiliyatini takomillashtirsa, buni rivojlantiruvchi ta’lim deb tan olinadi.
Endi namuna sifatida ayrim fanlar bo‘yicha dars rejalarini ko‘rib chiqamiz.
Maktabda o‘quv jarayonini tashkil qilishning asosiy shakli dars hisoblanadi.
Ta’lim shakllari tizimida dars ustivorlik qiladi va tizimning strukturasini belgilaydi.
Kimyodan o‘quv darslarni quyidagi jadval bo‘yicha rejalashtirish mumkin:
Dars raqami
Dars mavzusi
Darsning asosiy ta’limiy vazifasi
Namoyish qilinadigan tajribalar, laboratoriya tajribalari, amaliy ishlar, hisoblashga oid masalalar tiplari
Predmetlararo va predmet ichidagi bog‘liqliklar
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, rejalashtirishda kimyodan dasturning barcha elementlari aks etgan. Har qanday dars yaxlit mavjud bir tizim qaralishi mumkin bo‘lib, unda o‘qitish va o‘qish jarayonlarining o‘zaro aloqasi ta’minlanadi. Shu tizimning ishlab turishi ta’lim maqsadlari bilan aniqlanadi. Qolgan elementlar maqsadga buysundirilib, ularga erishish vositasigina hisoblanadi. Bunday tizimning tuzilishi quyidagi sxemada berilgan.
Dars tizimida tuzilish elementlarining o‘zaro ta’siri.

Sxemadan ko‘rinib turibdiki, darsni rejalashtirish va uni o‘tkazish darsni maqsadiga bo‘ysundirilgan va unga qarab aniqlanadi.

O‘qitish metodlari va vositalarini tanlash o‘qituvchining ijodiy ishlaridan biri hisoblanadi. Darsning samaradorligini oshirishda o‘qituvchi turli xil ilmiy-metodik jurnallarda e’lon qilinayotgan ayrim mavzularni o‘qitish metodlari va vositalari haqidagi maqolalari bilan muntazam tanishib borishi kerak.
Darsni o‘tkazish uchun o‘qituvchi uni avvalo loyihalashi kerak. Darsni loyihalar, ya’ni ssenariysini ishlab chiqishi bu konspekt qilish tarzda amalga oshiriladi.
Avvalo, darsning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantirish maqsadi ko‘rsatiladi, so‘ngra darsning mazmuni dasturga muvofiq qarab chiqilishi va rejalashtirilishi lozim. Bunda mazmun darslik hajmida bo‘lishi, ammo darslikni takrorlashi kerak emas. Zaruriy hajmda tushunchalarni shakllantirishi va rivojlantirishi muhim qonunlar, nazariyalarni o‘rganishni ta’minlashi muhimdir. Dars materiallarini bayon etish mantiqi, shuningdek, ayrim misollar darslikdagidan farq qilishi mumkin. Bu o‘quvchilarni darsda va uyda darslik bilan ishlashga o‘rgatishda katta ahamiyatga ega. Agar o‘qituvchi darsda faqat darslikdagi materiallarni bayon qilsa, u tezda obro‘yini yo‘qotishi mumkin. Ammo o‘qituvchi darsning mazmuniga qo‘yiladigan didaktik talablarni ham unutmasligi kerak.
Darsning predmet mazmuni ko‘pincha uning strukturasini belgilaydi. Biroq ayni darsning strukturasigagina emas, balki uni avvalgi va keyingi darslar bilan aloqasini aniqlash va undan foydalanish ham juda muhimdir. Bunday aloqa darsning o‘quv jarayonining struktura zvenosi bo‘lib xizmat qiladi. Shundan so‘ng dars konspekti tuzishga kirishish mumkin. Avvalo dars rejasi tuziladi va so‘ngra konspektning qolgan qismlari yoziladi.
Konspekt qo‘yidagi qismlardan iborat bo‘lishi mumkin:
1.Kirish qismi. O‘tilgan darsni o‘zlashtirilganligini tekshirish, topshiriqlarni mustaqil bajarish ishlari amalga oshirilib, yangi darsni avalgi dars bilan aloqasini ta’minlash.
2. Asosiy qism. Yangi materialnni o‘rganishga bag‘ishlanadi. Biroq bilimlarni umumlashtirish yoki o‘zlashtirish natijalarini tekshirishga bag‘ishlanishi ham mumkin.
3. Mustahkamlash. Bu o‘tilgan darsni takrorlashdir.
4. Uy vazifasi. Darsga o‘quvchilarning mustaqil ishlari uchun zarur bo‘lgan barcha narsalar, shuningdek, o‘qitish vositalarini tayyorlash kerak.
Dars rejalashtirilib va konspekt yozilib, tajriba va boshqa ko‘rgazmali vositalar tekshirilib ko‘rilgandan keyin o‘qituvchi sinf xonasiga kirishi va dars o‘tishi mumkin. Dars o‘qituvchi tomonidan uni o‘tkazish texnikasi va metodikasi to‘liq egallangan taqdirdagina muvaffaqiyatli chiqishi mumkin.