Reja: Ekologiya huquqining tushunchasi, xususiyatlari va um um iy

Ekologiya huquqining tushunchasi, xususiyatlari va um um iy 
ekologiya tizim ida tutgan o'rni
Tabiat va jam iyat o'rtasidagi o 'z aro b o g 'liq lik turli yo nalish va 
shakllarda uzoq vaqt davom ida am alga oshirilib kelinmoqda.
A srlar davom ida insoniyat tabiat qonuniyatlariga m oslashib, o'zining 
turli ehtiyojlarini qondirish uchun tabiatdan foydalanib, unga ta'sir 
o'tka/.m oqda.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, jam iyat a’zolari ongining tobora 
lakom illashishi, yangi m ehnat qurollarining ixtiro etilishi o 'z navbatida, 
insonning turli ehtiyojlarining rivojlanishiga olib keldi. Inson o 'z ehtiyoj­
larini qondirish uchun tabiiy resurslardan foydalanib salbiy ta'sir k o'rsata 
boshladi. Jam iyat a'zolarining tabiatdan foydalanish b o 'y ich a ehtiyojlari- 
mng oshishi, tabiiy resurslardan foydalanish qurollai'i, ya'ni texnikaviy 
vosiuilaming takom illashishiga olib keldi. U shbu holat o 'z navbatida 
lahiatya jiwuiyal tomonulan bo'ladigan la'sirlarning bir necha barobar 
ко payisliij.’.i sabab bo'ldi. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrlarda 
inson iila k k u n n in g rivojlanishi ilm-fanning taraqqiy etishi o 'z navbatida 
insonning turli ehtiyojlarini qondirishga, jam iyatning ijtim oiy-iqtisodiy 
negizini m ustahkam lashga xizm at qildi. Albatta, yangi texnologik jarayon 
ish unum dorligi, iqtisodiy daromadni ko'paytirishi bilan bir qatorda tabiiy 
resurslarning holatiga salbiy ta'sirlam i oshirishga, shuningdek tabiat bilan 
jam iyat o'rtasidagi o 'zaro m uvozanatni buzilishiga olib kelishi mumkin. 
Shuning uchun ham tabiat va jam iyat o'rtasidagi m unosabatning shunday 
y o 'lg a qo'yilishi kerakki o 'z aro ta’sirlar natijasida tabiiy resurs, ekologik 
tizim lar holati va aholining sog'ligi, hayoti va ijtim oiy-iqtisodiy ehtiyoj­
larining darajasiga bo'ladigan salbiy oqibatlarni iloji boricha kam ayishiga 
olib kelinishi zarurdir.
Muhim tabiiy resurslar hisoblangan yer, yer osti boyliklari, suv, 
o'sim lik, hayvonot dunyosi va boshqa tabiiy zahiralam ing inson, jam iyat 
hayotida tutgan o 'rn i beqiyosdir.
Shuning uchun har qanday jam iyatda tabiatdan foydalanish, uni 
m uhofaza qilish, tabiat zahiralarini kelajak avlodga meros qilib qoldirish 
ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi. Tarixga nazar solib, fikr qiladigan 
b o 'lsak tabiat-jam iyat o'rtasidagi o 'zaro m unosabatlar jam iyat hayotining 
turli bosqichlarida turlicha shakllarda olib borilgan, har bir tarixiy rivoj-

lanish bosqichida turli foydalanish va ularni m uhofaza qilishning qoida- 

talablari joriy etilib kelingan. Demak, jam iyatda yer, yer osti boyliklari, 
suv, o'sim lik, hayvonot dunyosi va atm osfera havosidan foydalanish va 
m uhofaza qilish yuzasidan ijtimoiy m unosabatlar huquqiy jih atdan tartibga 
solinib, tabiat-jam iyat tizim ida m uvozanatni saqlashga xizm at qiladi.
Shuni alohida ta'kidlash lozim ki, tabiatdan foydalanish va uni 
m uhofaza qilish bilan b o g 'liq ijtimoiy m unosabatlarni tartibga solishga 
qaratilgan huquqiy chora-tadbirlar tizim i va ularning ta'sir doirasi har bir 
tarixiy bosqichda m avjud ilm, fan va texnika rivojlanishi ham da atrof 
tabiiy muhit holatining darajasiga b o g 'liq bo'ladi.
Shuning uchun ham X X asrda am alga oshirilgan fan-texnika 
revolutsiyasi natijasida yaratilgan yangi texnika vositalari, ishlab chiqarish 
obyektlari o 'z navbatida tabiatga b o 'lg an ta’sirini oshishi m isli kutilmagan ekologik salbiy oqibatlarni keltirib chiqardi. Ekologik m unosabatlarni 
tartibga solishga qaratilgan ijtim oiy-huquqiy chora-tadbirlar tizim i ishlab 
chiqildi va am alga oshirila boshladi.
Ushbu holat ekologik huquqiy m unosabatlar doirasi va darajasini 
o'rganuvchi ekologiya huquqi fanining paydo bo'lishi va rivojlani shiga 
zaruriyat yaratdi.