Reja: Kirish 1-bob. Epistaz

Epistatik ta’sirning boshqa turlari
Bugungi kunda olimlar Mendelning irsiyat haqidagi bashoratlari u o'rganish uchun tanlagan genlarga bog'liqligini bilishadi. Xususan, Mendel etti xil xususiyatga ta'sir qiluvchi etti bog'lanmagan genni sinchkovlik bilan tanlab oldi. Biroq, Mendel ko'rib chiqqan fenotiplardan farqli o'laroq, fenotiplarning ko'pchiligiga bir nechta gen ta'sir qiladi. Darhaqiqat, organizmlarning aksariyat xususiyatlari Mendel o'rgangan xususiyatlardan ancha murakkabroq va epistaz bu murakkablikning manbalaridan biridir. Epistaz turli xil yo'llar bilan sodir bo'lishi mumkin va 4-jadvalda ko'rsatilganidek, turli xil fenotipik nisbatlarga olib kelishi mumkin. Epistazdan tashqari, gen-atrof-muhit o'zaro ta'siri biz har kuni atrofimizdagi fenotiplarning xilma-xilligini yanada oshiradi.
5-jadval: Digenik epistatik nisbatlarga misollar

Nisbat	Tavsif	Munosabatning ism(lar)i (ba'zi mualliflar tomonidan ishlatilgan)
9:3:3:1	Ikkala gen juftida to'liq ustunlik ; yangi fenotiplar dominant allellar o'rtasidagi o'zaro ta'sir natijasida, shuningdek ikkala gomozigotli retsessivlarning o'zaro ta'siridan kelib chiqadi.	Nomlanmagan, chunki nisbat mustaqil assortimentga o'xshaydi
9:4:3	Ikkala gen juftida to'liq ustunlik; ammo, bir gen homozigot retsessiv bo'lsa, u boshqa genning fenotipini yashiradi.	Resessiv epistaz
9:7	Ikkala gen juftida to'liq ustunlik; ammo, agar genlardan biri gomozigotli retsessiv bo'lsa, u boshqa genning ta'sirini yashiradi	Ikki nusxadagi retsessiv epistaz
12:3:1	Ikkala gen juftida to'liq ustunlik; ammo, bir gen dominant bo'lsa, u boshqa genning fenotipini yashiradi	Dominant epistaz
15:1	Ikkala gen juftida to'liq ustunlik; ammo, agar genlardan biri dominant bo'lsa, u boshqa genning ta'sirini yashiradi	Ikki nusxadagi dominant epistaz
13:3	Ikkala gen juftida to'liq ustunlik; ammo, agar genlardan biri dominant bo'lsa, u boshqa genning ta'sirini yashiradi	Dominant va retsessiv epistaz
9:6:1	Ikkala gen juftida to'liq ustunlik; ammo, agar genlardan biri dominant bo'lsa, u boshqa genning ta'sirini yashiradi	Ikki nusxadagi shovqin
7:6:3	Bir gen juftida to'liq dominantlik, ikkinchisida qisman dominantlik; homozigot retsessiv bo'lsa, birinchi gen ikkinchi genga epistatik bo'ladi	Ism yo'q
3:6:3:4	Bir gen juftida to'liq dominantlik, ikkinchisida qisman dominantlik; homozigot retsessiv bo'lsa, ikkala gen boshqa genning ta'sirini yashiradi; ikkala gen ham homozigot retsessiv bo'lsa, ikkinchi gen birinchisining ta'sirini yashiradi	Ism yo'q
11:5	Ikkala gen juftligi uchun to'liq dominantlik faqat ikkala turdagi dominant allellar mavjud bo'lganda; aks holda retsessiv fenotip paydo bo'ladi	Ism yo'q

Xulosa.
1. Genlar ta’sir doirasiga ko`ra 2 guruhga bo`linadi.Allel genlar va Noallel genlar
2. Noallel genlar 4 gurugha bo`linadi: Komplementar, Epistaz, Polimeriya, Pleyotropiya
3. Epistaz ta’sir bu bog`uvchi ta’sir
4. Epistaz ta’sir 2 turli bo`ladi: Dominant va Retssesiv
5. Dominant epistazda ingibitor genlar sifatida dominant genlar qatnashadi. Dominant epistazda F2 da belgilaming fenotip bo‘yicha 13:3 va 12:3:1 nisbatda ajralishi kuzatiladi
6. Dominant ingibitor bir vaqtning o‘zida belgiga ta’sir etuvchi ham dominant ham retsessiv genlaming faoliyatini to‘xtatishi mumkin
7. Retsessiv genlar gomozigota holatda belgini bevosita rivojlantiruvchi dominant genlar faoliyatini bo‘g‘adi.
8. Retsessiv epistaz bir tomonlama yoki ikki tomonlama boiadi. Bir tomonlama epistazda chatishtirishda qatnashgan bir organizmning retsessiv ingibitor genlari gomozigota holatda boshqa allel bo‘lmagan dominant gen ta’sirini to‘xtatadi.
9. Genotipik o'zgaruvchanlik — organizmlar belgi va xususiyatlarining genotip bilan bogʻliq boʻlgan, avlodlarda saqlanib qoladigan o'zgaruvchanlik yaʼni belgilarning keskin oʻzgarishi — mutatsiya yoki organizmlarni duragaylashda belgilarning kombinatsiyalanishi tufayli kelib chiqadi.
10. Fenotipik o'zgaruvchanlikda genotip oʻzgarmaydi. Organizmning individual rivojlanishi davomida uning yoshi (qarishi) bilan birga barcha morfofiziologik va biokimyoviy belgilarining oʻzgarishi (ontogenetik, yaʼni yosh bilan bogʻliq o'zgaruvchanlik) bunga misol boʻla oladi.