Reja: Kirish. Globallashuvning mohiyati va jahon xoʻjaligida tutgan oʻrni

Mavzu: Globallashuv jarayonlarining mamlakatlar iqtisodiy xavfsizligiga taʻsiri.
Reja:
Kirish.
1. Globallashuvning mohiyati va jahon xoʻjaligida tutgan oʻrni.
2. Jahon xoʻjaligida globallashuvning asosiy yoʻnalishlari.
3. Oʻzbekistonning jahon hamjamiyatiga qoʻshilishi va ushbu jarayonning milliy xavfsizlikda tutgan oʻrni.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati.

Kirish.
Kurs ishining maqsad va vazifalari.
Uzluksiz ta’lim tizimi, xususan, kasbiy ta’limni rivojlantirish borasida belgilangan ustuvor maqsadlarni amalga oshirish, mamlakat iqtisodiyotining murakkab hamda ko’p turdagi ehtiyojlarini qondirishga qodir bo’lgan yetuk rahbar kadrlar tayyorlashning yuqori sifatini ta’minlashga qaratilgan Kadrlar tayyorlash milliy modeli va dasturini hayotga tatbiq etish.
Iqtisodiy xavfsizlik mamlakat, hudud, firma, kompaniyaning iqtisodiy inqirozga uchrash xavfidan himoya qilish boʻyicha koʻradigan chora-tadbirlari majmui. Rivojlangan mamlakatlarda Iqtisodiy xavfsizlikni taʼminlash maqsadlarida yirik firma, kompaniyalarda maxsus xizmatlar tashkil qilinadi. Ular bozorlarni oʻrganish, talab va taklifni prognozlash, ilmiy-texnika taraqqiyotini kuzatish va boshqa ishlarni bajaradilar. Iqtisodiy xavfsizlikni taʼminlashda mahsulot turini muntazam yangilab turish, raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish, harajatlarni qisqartirish muhim ahamiyatga ega.
Globallashuv jarayoni butun dunyo boʻylab iqtisodiy, siyosiy, madaniy va diniy integratsiya va birlashish jarayonidir. Globallashuv jarayoni xalqaro mehnat taqsimoti, iqtisodiy va siyosiy munosabatlar tizimi orqali bir-biri bilan bogʻlangan milliy iqtisodiyotlar majmui sifatida tushuniladigan, jahon iqtisodiyot tarkibini oʻzgartirish jarayonlarining oʻziga xos xususiyatlaridan biridir. Transmilliylashtirish va mintaqaviylashtirish asosida iqtisodiyotning chambarchas bogʻliqligi hisoblanadi. Shu asosida yagona jahon tarmogʻi, bozor iqtisodiyoti, geoiqtisodiyot va uning infratuzilmalari shakllanmoqda, koʻp asrlar davomida xalqaro munosabatlarning asosiy xarakteri boʻlib kelgan davlat suvereniteti taʼsirining pasayishi sodir boʻlmoqda. Globallashuv jarayoni bu davlat tomonidan shakllantirilgan bozor tizimlari evolyutsiyasining natijasidir.
Buning asosiy natijasi — global mehnat taqsimoti, kapital, mehnat, ishlab chiqarish resurslarining dunyoviy miqyosdagi migratsiyasi (shuningdek, qoida tariqasida, kontsentratsiya), qonunchilikni, iqtisodiy va texnologik jarayonlarni standartlashtirish, shuningdek, turli mamlakatlar madaniyati bir-biriga yaqinlashishi hamda birlashishidir. Globallashuv tizimli xususiyatga ega, yaʼni jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab oluvchi obyektiv jarayondir. Globallashuv natijasida dunyo oʻzining barcha subyektlari bilan bogʻlanib, tobe boʻlib bormoqda. Bir guruh davlatlar uchun umumiy boʻlgan muammolar sonining koʻpayishi va birlashtiruvchi subyektlarning soni va turlarining kengayishi mavjud.
Globallashuv boshqaruv subyektlarini markazlashtirish (hokimiyatni markazlashtirish) jarayoni bilan chambarchas bogʻliq. Siyosatda globallashuv milliy davlatlarning zaiflashuvi boʻlib, ularning suverenitetini oʻzgartirish va kamaytirishga yordam beradi. Milliy davlatlarning postmodern davlatlarga aylanish jarayoni mavjud. Bu, bir tomondan, zamonaviy davlatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Jahon Savdo Tashkiloti, Yevropa Ittifoqi, NATO, XVF va Jahon banki kabi nufuzli xalqaro tashkilotlarga tobora koʻproq vakolatlar berishlari bilan bogʻliq. Boshqa tomondan, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini kamaytirish va soliqlarni kamaytirish orqali korxonalarning (ayniqsa, yirik transmilliy korporatsiyalarning) siyosiy taʼsiri kuchayadi. Odamlarning oson migratsiyasi va kapitalning xorijda erkin harakatlanishi tufayli davlatlarning oʻz fuqarolariga nisbatan kuchi ham pasayadi.
Iqtisodiyotning globallashuvi jahon taraqqiyotining qonuniyatlaridan biridir. Integratsiya bilan solishtirganda turli mamlakatlar iqtisodiyotining oʻzaro bogʻliqligining beqiyos ortishi iqtisodiy makonning shakllanishi bilan bogʻliq boʻlib, unda tarmoq tuzilishi, axborot va texnologiyalar almashinuvi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi geografiyasi dunyoni hisobga olgan holda belgilanadi, vaziyat va iqtisodiy yuksalishlar va pasayishlar sayyoraviy nisbatlarga ega boʻladi.
Iqtisodiyotning tobora kuchayib borayotgan globallashuvi kapital harakati koʻlami va surʻatlarining keskin oshishi, yalpi ichki mahsulotning oʻsishiga nisbatan xalqaro savdo oʻsishini ortda qoldirishi, real vaqt rejimida kechayu kunduz ishlaydigan jahon moliya bozorlarining paydo boʻlishida ifodalanadi. Soʻnggi oʻn yilliklarda yaratilgan axborot tizimlari moliyaviy kapitalning tez harakat qilish qobiliyatini beqiyos darajada oshirdi, bu hech boʻlmaganda barqaror iqtisodiy tizimlarni yoʻq qilish qobiliyatini oʻz ichiga oladi.
O’zbekiston Respublikasi o’z milliy manfaatlariga asoslangan holda ochiq, o’zaro manfaatli va konstruktiv tashqi siyosat olib boradi. Respublikaning zamonaviy tashiq siyosiy kursi dunyoda va mintaqada shiddat bilan o’zgarayotgan vaziyat, hamda mamlakatning ichidagi keng ko’lamli o’zgarishlarga asoslanib shakllanadi. O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining bosh maqsadi – davlat mustaqilligi va suverenitetini, xalqaro maydondagi o’rni va rolini mustahkamlash, yon-atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo’shnichilik muhitini shakllantirish, respublikaning tashqi iqtisodiy manfaatlarini faol tarzda ilgari surish. Tashqi siyosatimizning bosh ustuvor yo’nalishi Markaziy Osiyo mintaqasidir. O’zbekistonning Markaziy Osiyodagi siyosati mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlashga, mintaqaviy xavfsizlikning muhim muammolarini hal etishga, shu jumladan, Afg’onistondagi vaziyatni hal qilishga ko’maklashishga qaratilgan. O’zbekiston mintaqaviy savdo-iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlash, mintaqaning transport va tranzit infratuzilmasini rivojlantirish, Markaziy Osiyo transchegaraviy daryolarining suv-energetika resurslaridan oqilona va kompleks foydalanish hamda mintaqaning ekologik barqarorligini ta’minlash, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish jarayonini yakuniga yetkazish uchun barcha sa’y-harakatlarni amalga oshiradi.
‘‘Ma’lumki, bugun dunyoda keskin kurash va raqobat hukm surmoqda, manfaatlar to’qnashuvi kuchaymoqda. Globallashuv jarayonlari insoniyat uchun beqiyos yangi imkoniyatlar bilan birga kutilmagan muammolarni ham keltirib chiqarmoqda. Milliy o’zlik va ma’naviy qadriyatlarga qarshi tahdid va xatarlar tobora ortmoqda. Faqat o’zini o’ylash, mehnatga, oilaga yengil qarash, iste’molchilik kayfiyati turli yo’llar bilan odamlar, ayniqsa, yoshlar ongiga ustamonlik bilan singdirilyapti’’ – dedi Shavkat Mirziyoyev¹.

1.