Режа. Кириш. “МАҲсулот сифати” тушунчаси ва унинг қурилишдаги аҳамияти

5. МАЪЛУМОТЛАРНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШНИНГ МОДЕЛЛАРИ ВА УСЛУБЛАРИ. МАЪЛУМОТЛАР ВА БИЛИМЛАР БАНКЛАРИ. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, бошқарув соҳаси ходимининг асосий меҳнат предмети бу ахборотдир. Бундан ташқари, ўз функцияларини бажариш жараёнида менежерлар янги маълумотларни ишлаб чиқарувчиларга айланадилар.
АИСда маълумотларни қайта ишлаш жараёнларини ташкил этиш маълумотлар банки концепциясида ифодаланади. Автоматлаштирилган маълумотлар банкидан (АБД-автоматизированный банк данных) фойдаланиш ўзаро боғлиқ маълумотлар тўпламига ҳар томонлама киришни таъминлаш, маълумотларни бошқаришнинг интеграциясини ва марказлаштирилишини, уларнинг ортиқча захирасини йўқ қилиш ва маълумотларни қайта ишлашнинг энг самарали режимларини амалга ошириш имкониятини яратди.
Маълумотлар банки керакли маълумотларни олиш учун маълумотларнинг марказлаштирилган тўпланиши ва жамоавий фойдаланиш учун мўлжалланган ахборот, математик, дастурий таъминот, тил, ташкилий ва техник воситалар тизими деб таърифланади. Маълумотларни маълум бир шаклда ифодаланган ва кейинчалик қайта ишлаш, сақлаш ва узатиш учун яроқли бўлган маълумотлар сифатида белгилаш мумкин.
АБД да функцияларнинг бир қисми дастурий ва техник воситалар, бошқа қисми эса одам томонидан амалга оширилади. АБД нинг асосий функцияларидан бири фойдаланувчи сўровларига жавоб беришдир. Фойдаланувчиларни икки гуруҳга - фойдаланувчилар-масалалар ва фойдаланувчилар-одамлар гуруҳларига бўлиш мумкин.
Фойдаланувчилар-масалалар (дастурлар) АБД га шакли ва маъноси бўйича бир тартибга келтирилган сўровлар билан мурожаат қилишади. Улар томонидан берилган ахборот маълумотлар тизимида қабул қилинган расмий қоидалар ва келишувлар асосида қайта ишланади ва компоновка қилинади.
Фойдаланувчилар-одамлар, одатда, АБД га ихтиёрий маънодаги сўровлар билан мурожаат қиладилар. Улар томонидан чиқарилган маълумотлар одам учун қулай бўлган кўринишга, яъни табиий тилда матн шаклида, графиклар, жадваллар ва бошқалар кўринишида бўлиши керак.
Маълумотлар банкининг предмет соҳаси (ПО-предметная област) бу ўзига хос, аниқ қўлланиладиган соҳадир. Қурилиш ишлаб чиқаришини бошқаришда АБД-лардан умумий мақсадларда ҳам, ихтисослашган ҳолда ҳам ишлатилиши мумкин бўлган турли хил предмет соҳаларида фойдаланиш мумкин.
Икки тушунчага – “ахборот” ва “маълумотлар” тушунчаларига кўра, АБД тушунчасида масалаларни кўриб чиқишнинг икки - инфологик ва датологик томонлари мавжуддир.
Инфологик жиҳат маълумотларнинг маъновий таркиби билан боғлиқ бўлиб, улар тизимнинг хотирасида қандай акс эттирилганлигидан қатъий назар ишлатилади. Инфологик жиҳатидан, БНД предмет соҳасининг структуравий, кўпинча структуравий-параметрик модели қурилади. Структуравий модель предмет соҳаси элементларининг тўпламини ва улар ўртасидаги боғликликларни кўрсатади. Структуравий-параметрик моделда бунга элементларнинг хусусиятлари ва уларнинг ўзаро муносабатларини характерловчи расмий параметрлар тўплами қўшилади.
Тизим хотирасида маълумотларни кўрсатиш масалаларини кўриб чиқишда датологик жиҳат қўлланилади. Ушбу аспектда маълумотлар орқали ахборотни тақдим этиш ва ўзгартириш моделлари ва усуллари кўриб чиқилади.
АБД қуйидаги асосий таркибий қисмларни ўз ичига олади: маълумотлар базаси (БД-база данных), маълумотлар базасини бошқариш тизими (СУБД-система управления базой данных), маълумотлар базаси администратори (АБД-администратор базы данных), хизмат кўрсатувчи ходимлар билан биргаликда техник воситалар комплекси (КТС-комплекс технических средств).
Маълумотлар базаси - кўриб чиқилаётган предмет соҳасидаги объектларнинг ҳолати ва уларнинг ўзаро муносабатларини акс эттирувчи ва кўп сонли амалий дастурларда фойдаланиш учун мўлжалланган махсус ташкил этилган маълумотлар тўпламидир. Умумий ҳолда маълумотлар базаси - бу маълумотларни датологик кўринишидир.
Маълумотлар базасини бошқариш тизими - бу марказлаштирилган маълумотлар базасини бошқаришни амалга оширадиган ва маълумотларга киришни таъминлайдиган ихтисослаштирилган дастурий - услубий мажмуадир.