Режа. Кириш. “МАҲсулот сифати” тушунчаси ва унинг қурилишдаги аҳамияти

“КЎПРИК ВА ТРАНСПОРТ ТОННЕЛЛАРИНИ ҚУРИШДА СФАТНИ БОШҚАРИШ” ФАНИДАН МАРУЗАЛАР. ( 14- соат )


МАРУЗА №1 – КИРИШ.МАҲСУЛОТ СИФАТИНИ БОШҚАРИШ.
РЕЖА.
1. КИРИШ. “МАҲСУЛОТ СИФАТИ” ТУШУНЧАСИ ВА УНИНГ ҚУРИЛИШДАГИ АҲАМИЯТИ.
2. МАҲСУЛОТ СИФАТИНИ БОШҚАРИШ ПРИНЦИПЛАРИ.СИФАТ НАЗОРАТИ ТУРЛАРИ.
3. УСТИДАН ҚАРОВЧИ ВА НАЗОРАТЧИ ОРГАНЛАР. УЛАРНИНГ ФУНКЦИЯ -ЛАРИ. ИШЛАР СИФАТИНИ БАҲОЛАШ ВА ҚАЙД ҚИЛИШ УСУЛЛАРИ.
4. ҚУРИЛИШИ БИТКАЗИЛГАН ОБЪЕКТЛАРНИ ЭКСПЛУАТАЦИЯ ҚИЛИШ УЧУН ҚАБУЛ ҚИЛИШ.


Маҳсулот сифати деганда жамиятнинг ушбу маҳсулот билан қониқиш даражасини характерловчи хусусиятларининг йиғиндиси тушунилади.
Бозор иқтисодиёти шароитида сифат маҳсулот ишлаб чиқарадиган ёки хизмат кўрсатадиган ташкилот фаолиятини баҳолашнинг энг муҳим мезонига айланмоқда, бу эса қурилиш маҳсулотлари учун ушбу хусусиятнинг тегишли даражасини таъминлашга катта эътибор қаратишни талаб қилади.
Жамият ривожидаги ҳар бир тарихий босқич учун маҳсулотга бўлган ижтимоий эҳтиёжни уни ишлаб чиқариш манбалари билан таққослаш йўли билан аниқланадиган ижтимоий- зарур сифат даражаси мавжуддир.
Сифат кўрсаткичларини турли усуллар билан таснифлаш мумкин. Хусусан, улар ҳисобга олинадиган хусусиятлари сони бўйича ягона ва комплекс кўрсаткичлар ажратилади. Ягона кўрсаткич маҳсулотнинг фақат битта хусусиятини аниқлайди (масалан, транспорт иншооти учун - нарҳи, бир метрга кетадиган меҳнат сарфи ва бошқалар. Материаллар учун - нав, синфлар, синфлар ва бошқалар). Маҳсулот сифатининг комплекс кўрсаткичи унинг бир неча хусусиятларига тегишли бўлади.
Ифодалаш шакли бўйича сифатнинг натурал (физик бирликларда - тонна, кубометр ва бошқалар) ва нарх кўрсаткичлари фарқланади. Таркиби бўйича сифатнинг технологик, ишончлилик, узоққа чидамлилик, экологик, эстетик ва бошқалар кўрсаткичлари ажратилади.
Маҳсулот сифати ижтимоий-зарур ва техник жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлган даражага мувофиқ нормативланади (стандартланади). Унинг ҳоссаларининг миқдорий . характеристикасини берадиган асосий сифат кўрсаткичлари стандартларда келтирилади.
Стандарт - бу маҳсулотнинг тўлиқ техник хусусиятларини, сифат кўрсаткичлари тўпламини ва уларнинг ҳар бирининг қабул қилиниши даражасини белгилайдиган ҳужжатдир. Стандартлар фан ва техниканинг ютуқлари асосида ишлаб чиқилади. Стандарт талабларини бажариш маҳсулотга тегишли доирада мажбурийдир. Маҳсулотнинг стандартлар талабларига мувофиқлиги ушбу босқичда ишлаб чиқаришнинг зарур техник даражасини ва зарур истеъмол хусусиятларига эришишини таъминлайди. Шунинг учун стандартлаштиришни сифатни бошқаришнинг асоси, сифатни тизимли тартибга солиш воситаси деб ҳисоблаш мумкин.
Стандартлар кўлами ва бошқа жихатлари бўйича давлат стандартлари (ГОСТ), саноат стандартлари (ОСТ) ва корхона стандартлари (СТП) бўлиши мумкин.
Ўзбекистон Республикасида қурилиш бўйича 500 яқин давлат стандартлари мавжуддир, улардан тахминан 200 таси қурилиш материалларига тегишлидир. Стандартлар фақатгина маҳсулотларга эмас, балки қоидаларга, тушунчаларга, терминларга ва бошқаларга ҳам ишлаб чиқилади.
Тармоқ стандартлари маълум бир фаолият соҳасида, шу жумладан кўприк ва тоннелларни қуришда қўлланилаётган технологик нормаларга, типовой технологик жараёнларга, инструментларга, жиҳозларга ҳам ишлаб чиқилади.
Корхона стандартлари корхона томонидан ишлаб чиқилади ва улардан корхона ичида фойдаланилади. Уларда ички технологик қоидалар, талаблар, маҳсулотни назорат қилиш усуллари ва бошқалар келтирилади.
Стандартлар вақти-вақти билан қайтадан кўриб чиқилади, бу эса илмий ва технологик тараққиёт суръати билан белгиланади (масалан, Японияда қурилиш стандартлари ҳар уч йилда бир марта кўриб чиқилади).
Стандартлар билан бир қаторда, талаб қилинадиган сифат даражасини таъминлашга бошқа турдаги стандартлар ҳам ёрдам беради, масалан, Қурилиш нормалари ва қоидалари (СНиП), Қурилиш нормалари (СН), Идоравий қурилиш нормалари (ВСН), Маҳаллий қурилиш нормалари (МСН) ва бошқалар. Чет элда ҳам стандартлаштириш давлат, тармоқ ва компания даражасида амалга оширилади. Рақобатбардошликни ошириш учун ҳар бир мамлакат ўз стандартларини халқаро миқёсда тан олдириш учун курашади. Бунинг учун Халқаро стандартлаштириш ташкилотида (ИСО) тегишли ишлар олиб борилади.
Ҳозирги кунда дунёнинг кўплаб ривожланган давлатларида ИСО 9000 серияли маҳсулотлар сифатини таъминлаш учун ягона стандартлар тизими мавжуд. Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятига киришига эҳтиёжи борлиги сабабли, мамлакатимизда бизнинг қурилиш корхоналаримиз шароитларига мослаштирилган ИСО 9000 тизимларини кенг кўламда жорий этиш секин-аста амалга оширилмоқда.
Қурилиш маҳсулотларининг (кўприклар, тоннеллар ва бошқа сунъий иншоотларнинг) сифати лойиҳа ҳужжатлари сифати, лойиҳани амалга ошириш учун қилинадиган ишларнинг сифати, материаллар ва конструкцияларнинг сифати, шунингдек технологик жиҳозларнинг сифати ва қурилиш майдончасида қурилиш - монтаж жараёнларини амалга оширишда технологик интизомнинг сифати билан белгиланади.
Лойиҳавий ҳужжатларининг сифати объектни мижознинг талабларига мувофиқ яратиш учун конкрет муаммоларини ҳал қилишда ушбу ҳужжатларнинг яроқлилигини таъминлайдиган хусусиятларининг йиғиндиси билан характерланади,
Меҳнатнинг сифати меҳнат фаолияти хусусиятларининг йиғиндиси билан белгиланади, бу ушбу жараён ва унинг натижаларини маҳсулот сифатига қўйилган талабларга мувофиқлигини белгилайди. Меҳнатнинг сифатига ходимларнинг малакаси, уларнинг ижтимоий шароитлари жуда ҳам катта таъсир кўрсатади. Меҳнат сифати нафақат ишчиларнинг малакасига, балки қурилиш майдончасидаги этакчи ходимлар (мастерлар, прораблар) ва идора - бошқарув ходимларининг малакасига ҳам боғлиқдир.
Қурилиш маҳсулотларининг сифати уни яратилишининг барча босқичларида, яъни ишлаб чиқаришдан олдин, ишлаб чиқариш пайтида ва ишлаб чиқаришдан кейинги пайтда шаклланади. Ишлаб чиқаришдан олдинги босқич объектни инвестициялашни, лойиҳалаш - қидирув ишларини, қурилиш материаллари ва конструкцияларини ишлаб чиқаришни ва уларни қурилиш майдончасига этказиб беришни ўз ичига олади.
Ишлаб чиқариш босқичи - бу қурилиш ва монтаж жараёнларининг комбинацияси бўлиб, бу босқич охирида (натижасида) қурилиш лойиҳаси реал шаклда амалга оширилади.
Ишлаб чиқаришдан кейинги босқич объектни эксплуатация қилиш учун топшириш ва объектни нормал эксплуатацион ҳолатини сақлаш бўйича тадбирлар тизимини қўллашни кўзда тутади.
Юқорида келтирилганлардан келиб чиқиб айта оламизки, талаб қилинадиган сифат даражасини таъминлаш инвестиция жараёнининг барча иштирокчиларига, яъни буюртмачилар, лойиҳалаш - қидирув ташкилотлари, конструкциялар ва материалларни этказиб берадиган заводлар, қурилиш-монтаж ташкилотлари, эксплуатация қиладиган ва бошқарадиган ( назорат қилувчи) ташкилотларга боғлиқ бўлган комплекс муаммодир.