Режа. Кириш. “МАҲсулот сифати” тушунчаси ва унинг қурилишдаги аҳамияти

4.1-расм. Замонавий ташкилотда ахборот оқимлари

1980-йилларнинг охирида Ғарбдан собиқ СССР га персонал компьютерларни этказиб бериш бўйича эмбарго олиб ташланганидан кейин ишлаб чиқаришни бошқаришни компьютерлаштиришга тўсқинликлар йўқолди. 1990-йилларнинг бошидан бошлаб компьютер технологиялари ва унинг қўлланилиши бозорининг жадал ўсиши автоматлаштирилган тизимларнинг ривожланишида янг 1980-йилларнинг охирида Ғарбдан собиқ СССР га персонал компьютерларни этказиб бериш бўйича эмбарго олиб ташланганидан кейин ишлаб чиқаришни бошқаришни компьютерлаштиришга тўсқинликлар йўқолди. 1990-йилларнинг бошидан бошлаб компьютер технологиялари ва унинг қўлланилиши бозорининг жадал ўсиши автоматлаштирилган тизимларнинг ривожланишида янги тўлқинни бошлаб берди. Ушбу жараённинг натижаси сифатида ҳар бир иш жойига информатика келди. Бозор иқтисодиёти шароитларида корхоналарни бошқаришда ахборот устувор аҳамият касб этади, чунки уларсиз тизимлар иэрархиясининг барча даражаларида қарор қабул қилишнинг иложи йўқ, ахборот кўп маротаба фойдаланиладиган кўп қиррали ресурсга айланади.

Шу муносабат билан, сўнгги йилларда АСУС тушунчаси ҳам бироз ўзгарди - ўз мақсадлари ва вазифаларини сақлаб қолган ҳолда, ушбу тизимлар энди ахборот технологиялари ва ишлаб чиқаришни бошқаришдаги тизимлар (ИТС-информационные технологии и системы) ёки автоматлаштирилган интеллектуал тизимлар (АИС-автоматизированные интеллектуалные системы) ининг хусусий тури сифатида кўриб чиқилмоқда. Ушбу номлар ушбу тизимларнинг моҳиятига кўпроқ мос келади, чунки улар нафақат маълумот тўплаш, ишлов бериш, сақлаш, узатиш ва тақдим этиш функцияларини бажарадилар, балки энг асосланган бошқарув қарорларини қабул қилиш учун зарур бўлган кўп вариантли ҳисоб-китобларни ҳам бажарадилар. Бундан ташқари, АCУнинг бошқа автоматлаштирилган тизимлар, хусусан, автоматлаштирилган лойиҳалаш тизимлари (САПР-системы автоматизироваанного проэктирования) билан боғланиши таъминланади.
Ахборот технологиялари тушунчаси ХХ асрнинг сўнгги ўн йилларида, информатиканинг шаклланиши жараёнида пайдо бўлган. Ахборот технологияларининг ўзига хос хусусияти шундаки, унда меҳнат предмети ҳам, меҳнат маҳсулоти ҳам ахборотдир, меҳнат воситалари эса – ҳисоблаш техникаси ва алоқа воситаларидир. Ахборот технологиясининг ахборот ишлаб чиқариш ҳақидаги фан сифатида шаклланишининг сабаби шундаки, ахборот бошқа моддий ресурслар билан бир қаторда реал ишлаб чиқариш ресурси сифатида кўриб чиқила бошланди (1.4 бўлимга қаранг). Бундан ташқари, ахборот янги ишлаб чиқариш технологияларини ўзгартириш ва яратишда ҳал қилувчи таъсир кўрсатади.
ИТСнинг асосини қуйидагиларга имкон берган техник ютуқлар ташкил этади:
➢ персонал ва суперкомпьютерлар яратилди, бу эса катта ҳажмдаги ахборотни
тезда қайта ишлаш ва кўрсатиш, билимларни тўплаш ва уларни кўпайтириш имконини берди;
➢ ташувчиларда катта ҳажмдаги ахборотни тўплаш воситалари яратилди;
➢ радио ва телевизион алоқа, телекс, тельефакс, рақамли алоқа тизимлари, космик алоқа, компьютер тармоқлари каби алоқа воситалари, маҳаллий ва глобал ахборотни қабул қилиш, улардан фойдаланиш ва узатиш имконини беради.

ИТС ва АИСни ўрганиш тизимли ёндашувнинг фундаментал категориялари бўлган "тизим" ва "ахборот" тушунчаларига асосланади. Биринчи тушунча 10.1-бандда кўриб чиқилган эди. Бундан кейин, ахборотга ва ахборотли ёндашувга тегишли таърифлар кўриб чиқилади.

Одатда "ахборот" тушунчаси нисбатан тор контекстда талқин қилинади. Кенгроқ таъриф беришга уринишлар ноаниқлик элементини келтириб чиқаради. Шу сабабли, ушбу тушунчанинг битта аниқ таърифини шакллантириш деярли мумкин эмас. Ахборотга ишлаб чиқариш ресурси сифатида бўлган нуқтаи назар қуйидаги таърифда акс этади. Ахборот - модданинг, энергиянинг ва ахборотнинг ўзини қайта ўзгариши (конверсия) билан боғлиқ жараёнларни такомиллаштиришга имкон берадиган янги маълумотлардир. Бу эрда ахборот илм сифатида кўрилади, лекин, албатта, ахборот барча билимлар эмас, балки у илмнинг фақат ишлаб чиқаришни бошқариш мақсадларида фаол ҳаракатлар учун фойдаланиладиган бир қисмидир.
Ахборот ахборотлаш жараёнидан ажралмасдир, шунинг учун маълумот манбасини ва уни олувчини кўриб чиқиш керак бўлади. Этказиш мухити (узатувчи - алоқа канали - қабул қилувчи) ахборот манбаи ва қабул қилувчисини ахборот тизимига бирлаштиради (4.2-расм). Бу ҳолда, маълумот - бу қабул қилувчи томонидан қабул қилинган, тушунилган ва унинг томонидан фойдали ва билимлар доирасини кенгайтирувчи деб баҳоланган янги маълумотлардир.