Reja Kirish Nazariy qism

Selluloza
Selluloza (C₆H₁₀O₅)_p. Sellyuza ham tabiiy yuqori molekulyar polisaxarid bo’lib barcha o’simliklar tarkibiga kiradi va ularda xujayra qobiqlarini xosil qiladi. Uning nomi «sellula» — xujayra ana shundan kelib chiqqan.Eng toza tabiiy paxta tolasi tarkibida 92—96% gacha, yog’och tarkibida 40—60% gacha sellyuza bo’ladi.Eng toza sellyuza paxtadan olinadi.
Sanoatda sellyuza (yog’ochdan olingan) gidrolizlash va xosil bo’lgan glyukozani bijgitish yo’li bilan etil spirt olinadi.
Sellyuzani tuzilish formulasidan ko’rinib turibdiki, uning xar bir C₆H₁₀O₅ zvenosida uchta gidroksil gruppa bor. Ana shu gidroksil gruppalar xisobiga sellyuza bir qator oddiy va murakkab efirlar xosil qiladi. Selyuzaning bunday xosilalaridan nitrat, sirka va ksantogen kislota efirlari qanday axamiyatga ega.
Mono va dinitrotsellyuozalar aralashmasi koloksilin deb ataladi. Koloksilinga kamfora va spirt aralashtirib, plastik massa selluloid xosil qiladi. Ammo selluloid yonuvchan modda bo’lganligi uchun xozirgi vaqtda uning o’rniga yangi yonmaydigan plastmassalar ishlatilmoqda.
Trinitrotsellyuloza piroksilin nomi bilan tutunsiz porox ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Sellyuloza sirka kislota bilan bir katorda murakkab efirlar, ya’ni di – va triatsellyulozalar xosil qiladi. Bular orasida di — va triatsetiltsellyulozalar sun’iy ipak — atsetat ipagi olish uchun ishlatiladi.


OCOCH₃ OCOCH₃
(C₆H₇O₂) – OCOCH₃ (C₆H₇O₂) – OCOCH₃
OH n OCOCH_3n
Plastifikatlar qo’shilgan sellyuloza atsetatlari plastmassalar ishlab chiqarish da ishlatiladi.
Sellyulozaning yana bir xosilasi sellyuloza ksantogenati viskoz ipak olishda qanday axamiyatga ega.
( C₆H₇O₂)(OH)_3n +_nNaOH (C₆H₇O₂)(OH)₂(ONa)_n
( C₆H₇O₂)(OH)_2n (ONa)_n +_nCS₂ (C₆H₇O₂)(OH)₂ (OC –S - Na)_n
S
Glikogen insonlarda va boshqa umurtqalilarda glyukoza manbai hisoblanadi. Kraxmal kabi glikogen ham glyukoza monomerlarining polimeridir va u amilopektinga nisbatan ancha koʻproq tarmoqlangan.
Glikogen odatda jigar va mushak hujayralarida saqlanadi. Qondagi glyukoza miqdori kamayganda glikogen glyukoza monomerlarini chiqarish va ularning hujayralarda soʻrilib, foydalanilishi uchun gidroliz orqali parchalanadi.