Reja Kirish Nazariy qism

Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Selluloza (kletchatka)-oq qattiq tolasimon modda, ta'msiz va hidsiz, suvda va organik erituvchilarda erimaydi, mis gidroksidning ammiakdagi eritmasi (Shveytser reaktivi)ning to'q zangori eritmasida eriydi. Doimiy suyuqlanish haroratiga ega emas 350⁰ C ga yaqin haroratgacha qizdirilganda parchalanadi.Selluloza 0 'simliklarning asosiy tarkibiy qismidir.Eng toza selluloza paxta tolasidir. Tabiatda keng tarqalgan bo'lib, yuqori o'simliklar hujayra devorlarining asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi:
Gigroskopik momiq va filtr qog'ozi deyarli toza sellulozadan iborat bo'ladi.
Tuzilishi. Selluloza kraxmal kabi tabiiy polimer bo'lib, uning tarkibi (C₆H_lOO_S)n umumiy formula bilan ifodalanadi. Sellulozaning ba'zi turlari molekulalarida 40 mingtagacha C₆H_lOO_S bo'g'inini tutadi (molekular massasi bir necha millionga boradi).
Selluloza va kraxmal bir xil umumiy formulaga ega bo'lsa-da, ularning tuzilishi turlicha. Kraxmal makromolekulalari a-glukoza molekulalaridan tuzilgan va chiziqli, tarmoqlangan tuzilmaga ega bo'lsa, selluloza makromolekulalari ~-glukoza molekulalaridan tuzilgan va faqat chiziqli tuzilmaga ega. Buning natijasida kraxmaldan farqli ravishda selluloza oson tola hosil qila oladi va inson uchun oziq mahsuloti bo'lib hisoblanmaydi. Selluloza molekulalarida aldegid guruh ham, karbonil guruh ham, poluasetal gidroksiguruh ham yo'q.Ularda faqat spirt gidroksiguruhlari mavjud bo'lib, ko'p atomli spirtlarga xos kimyoviy xossalarni namoyon qiladi.
Kimyoviy xossalari.Selluloza ham aldegid xossalariga ega emas.
Qaytaruvchilik, «kumush ko'zgu» reaksiyasiga kirishish, mis gidroksid bilan ta' sirlashish kuzatilmaydi.
Gidroliz.Selluloza kraxmal kabi suyultirilgan kislotalar ta' siri da gidrolizga uchraydi, gidrolizning oxirgi mahsuloti glukoza hisoblanadi.Gidrolizning umumiy tenglamasi quyidagicha bo'ladi:

Gidrolizlanish-sellulozaning muhim xossasidir.Gidroliz mahsuloti glukozadan etanol olinadi.Yog'ochlikdan olinuvchi etanol gidroliz spirti deb yuritiladi. Gidroliz spirti olishda 1 t yog'ochlik 1,5 t kartoshka yoki 0,7 t donning o'rnini bosadi.
Eterifikatsiya reaksiyasi. Selluloza har bir C₆H,oOs bo'g'inida uchtadan spirt gidroksiguruhi tutadi va ular orqali oddiy, murakkab efirlar hosil qiladi. Bu ham uning muhim xususiyatlaridan hisoblanadi.
Di-va triasetatsellulozalar sun'iy asetat tolalar olishda ishlatiladi. Inson kiyim
va boshqa xo'jalik buyumlari tayyorlash uchun qadimdan tabiiy tolalardan (zig'ir, lanop, paxta-sellulozadan tashkil topgan; jun, ipak-oqsillardan tashkil topgan) foydalanib keladi.
Hozirgi vaqtga kelib, kimyoviy usullar yordamida olinadigan kimyoviy tolalardan foydalanish keng tus olib bormoqda.Tabiiy tolalarni kimyoviy qayta ishlab olinadigan 1DIalar sun 'iy tolalar deb, sintetik materiallardan olinadigan tolalar esa sintetik lnr deb ataladi. Sun'iy asetat tolalar yetarli darajada pishiqlikka ega, yumshoq,
aydigan, yoqimli tuslanishga ega va shu kabi qimmatbaho xususiyatlari bor ardir. Ulaming kamchiligi shundaki, tabiiy paxta tolalaridan ko ora gigroskopikligi va elektrostatik yig'uvchanlik xususiyatiga ega.
Yonishi. Selluloza yaxshi yonadi: