Reja: Ko’krak qafasining yopiq shikastlanishi

Darsning maqsadi: erkin oyoq muskullariga kiruvchi muskullarni tuzilishini, vazifasi, birikishi va ularni joylashish o`rnini o`rganish, hamda fastsiyalarini joylashi-shini aniqlash.
Kerakli asboblar: mulyaj, planshet, plakat, tablitsa, qog`oz, qalam, va chizg`ich.
Ishning borishi. Laboratoriya darsi davomida erkin oyoq muskullarini tuzilishini, vazifasini, birikishini, joylashgan o`rnini plakat, maket, mulyaj hamda tablitsalardan ko`rsatilgan muskullar orqali talabalarga tushuntiriladi. So`ngra talaba olgan bilim-lariga tayangan holda erkin oyoq muskullarini ketma-ket tartibda laboratoriya daftariga tushuradi.
Ishni rasmiylashtirishga doir tavsiyalar: Mavzuga oid rasmlarni al’bomingizga chizing. Erkin oyoq muskullarini joylashgan o`rniga qarab ketma-ket daftaringizga yozing.
Ko’krak qafasining yopiq shikastlanishi. Yopiq pnevmotoraks.
Sababi. Qattiq jismga urilish, balandlikdan yiqilish, avtotransport hodisalari, sport mashg`ulotlari davrida sodir bo’ladi.
Belgilari. Shu joyning terisi, yumshoq to`qimasi lat yeydi, qovurg`alar sinishi kuzatiladi.
Bitta, ikkita yoki bir nechta qovurg’a sinishi mumkin. Shu joyda og`riq bo`ladi. Qovurg’a singan joy bemor nafas olganda ichiga tortiladi, nafas chiqarganda tashqariga bo’rtib ko’tariladi.
Singan qovurg’a uchlari plevra pardasi va o’pka to’qimasini shikastlashi mumkin.Bunda plevra bo’shlig’iga shikastlangan o’pkadan havo kirishi oqibatida yopiq pnevmotoraks vujudga keladi. Plevra bo’shlig’iga kirgan havo o`pkani siqib quyishi tufayli, nafas olish qiyinlashadi. Bemorning nafasi qisadi, lablari, barmoqlari ko`karadi. Yurak urishi kuchsizlanadi.
Ko’krak qafasining ochiq shikastlanishi. Ochiq pnevmotoraks.
Sababi. O’q tegishi, o’tkir jism suqilishi, yiqilish, avtotransport hodisalari.
Belgilari. Ko’krak qafasining jarohatlangan joyining terisi butunligi buziladi. Shu joydan qon oqadi, og`riydi.
Qovurg`alar sinishi mumkin. Singan qovurg`a plevra pardasini jarohatlashi mumkin. Bunda ochiq pnevmotoraks vujudga keladi. Ya`ni plevra bo`shlig`iga havo o’pkadan emas, balki tashqaridan kiradi. Havo o`pkani siqib, nafas olishni qiyinlashtiradi. Yurak-tomir ishi kuchsizlanadi.
Gemotoraks –plevra bo’shlig’iga jarohatlangan o’pka to’qimasidan qon quyilishidir.
Plevra bo’shlig’iga to’plangan qon o’pkani siqib, nafas olishi qiyinlashtiradi. Bemorning nafasi qisadi. Yurak-tomir ishi ham kuchsizlanadi.
Perikardning jarohatlanishi.
Sababi. Ko`krak qafasining shikastlanishida singan qovurg`a yurakning perikard pardasini jarohatlanishi tufayli yuzaga keladi.
Belgilari. Perikard bo’shlig’iga qon to’planishi tufayli yurakning bo`lmacha va qorinchalarining qisqarishi va kengayishi qiyinlashadi. Yurak-tomir ishi kuchsizlanadi.
Ko`krak qafasining chap tomonida og’riq bo’ladi. Qon aylanishi buzilib, bo`yinning vena tomirlarida qon to`planib, ular bo`rtib turadi. Oyoqlarda shish hosil bo`ladi. Bemorning nafasi qisadi, ahvoli og`irlashadi.
Ko’krak qafasi a’zolari shikastlanishida birinchi tibbiy yordam.
1. Tez yordam chaqiriladi va bemor travmatologiya yoki jarrohlik shifoxonasiga yuboriladi.
2. Tez yordam kelgunicha quyidagi tartibda birinchi tibbiy yordam ko’rsatiladi:
- bemorni baland yostiqqa yarim o’tirgan vaziyatda yotqiziladi;
- og’riq qoldiruvchi dorilar: analgin (baralgin) - 1-2 ml muskul orasiga;
- yurak-tomir ishini yaxshilash uchun kofein, kamfora, kordiamin (bittasi)-1 ml teri ostiga;
- yopiq shikastlanishda qovurg’alar singanda, ularning singan uchi plevrani teshmasligi uchun, ko’krak qafasini sochiq (ro`mol) bilan o’rab, leykoplastr yopishtiriladi;
- ochiq shikatlanishda qon ketayotgan sohaga sovuq suvda namlangan sochiq, ro`mol yoki muzli xaltacha qo’yiladi.
- qon ketishini to`xtatish uchun kalsiy glyukonat 10 % - 5 ml, uning ustidan novokain 3 ml shpritsga olib muskul orasiga;
- jarohat atrofiga spirt (yod) surtib, 4 qavat toza bint (surp) yopib, ustidan leykoplastr yopishtiriladi.
Qorin devori va bo`shlig`idagi a`zolarning yopiq shikastlanishi.
Sababi. Musht, tayoq bilan urish, tepish, qattiq buyum ustiga yiqilish kabilar.
Belgilari. Qorin devorining shikastlangan joyida og`riq, teri qizaradi, shishadi.
- me`da va me`da osti bezi shikastlangan bo`lsa, qorinning yuqori o`rta sohasida og`riq bo`ladi;
- ichaklar shikastlangan bo`lsa, qorinning o`rta (kindik) va o`ng yoki chap tomonida og`riq;
- jigar shikastlangan bo`lsa, qorinning o`ng tomoni qovurg`a yoyi osti sohasida og`riq;
- taloq shikastlangan bo`lsa, qorinning chap qovurg`a yoyi osti sohasida og`riq;
- o`ng buyrak shikastlangan bo`lsa, belning o`ng tomonida, chap buyrak shikastlangan bo`lsa, belning chap tomonida og`riq bo`ladi. Bu og`riq qovurg`a yoyi ostiga ham tarqalishi mumkin.
Tibbiy yordam. 1. Tez yordam chaqiriladi.
2. Tez yordam kelgunicha quyidagi tartibda birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- bemor tekis joyga,orqasi bilan yotqiziladi.Agar buyrak shikastlangan bo`lsa, qorni bilan yotqiziladi;
- og`riq qoldirish uchun: analgin (baralgin), droperidol (bittasi) -1-2 ml muskul orasiga;
- yurak-tomir ishini yaxshilash uchun: kofein, kamfora, kordiamin (bittasi) -1-2 ml teri ostiga;
- ichki qon ketishini kamaytirish uchun shikastlangan a`zo sohasiga (qorin ustiga) muzli haltacha, yoki sovuq suvga namlangan sochiq (ro`mol) ni 10 minutga qo`yiladi;
- ichki qon ketishini to`xtatish uchun: kalsiy glyukonat 10 %-5 ml, shritsga shuning ustidan novokain 0,5 %-3 ml olib muskul orasiga.
Qorin devori va bo`shlig`ida joylashgan a`zolarning ochiq shikastlanishi.
Sababi. O` tkir buyumlar sanchilishi, o`q tegishi kabilar.
Belgilari. Qorin devorining jarohatlangan joyida teri butunligi buziladi va qon oqadi.
Qorin bo`shlig`ining shu sohasida joylashgan ichki a`zo ochiq jarohatlanishi mumkin. Shu sohada og`riq bo`ladi, qon oqadi. Arterial qon bosimi normaga nisbatan pasayadi, bemorda kollaps, shok holati yuzaga kelishi mumkin.Bemorning ranggi oqaradi, yurak-tomir urishi kuchsizlanadi, qo`l-oyoqlari soviydi, ahvoli juda og`ir bo`ladi.
Tibbiy yordam. 1.Tez yordam chaqirib, bemor travmatologiya yoki jarrohlik shifoxonasiga yuboriladi.
2.Tez yordam kelgunicha quyidagi birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- bemor orqasi bilan yotqiziladi (buyrak shikastlangan bo`lsa, bemor qorni bilan yotqiziladi);
- og`riq qoldiruvchi analgin (baralgin), droperidol (bittasi) - 1-2 ml, novokain -2 ml muskul orasiga;
- yurak-tomir faoliyatini yaxshilash uchun kofein, kordiamin, kamfora (bittasi) -1 ml teri ostiga;
- qon ketishini kamaytiruvchi tadbirlar qon ketish mavzusiga qaralsin;
- jarohatdan ichak chiqib turgan bo`lsa: 4 qavat marli (surp, chit) ga vazelin surtib, sefamizin yoki gentamitsin sepib, ichak o`raladi va u qorin ustiga qo`yiladi (qorin bo`shlig`iga kiritish mumkin emas);
- qorin devori jarohati atrofiga yod (spert, aroq, odekolon) surtiladi;
- jarohat usti 4 qavat doka (surp) bilan yopilib, leykoplastr yopishtiriladi;
- bemorning og`zi quriydi. Uning og`ziga bir qoshiq shirin choy tomchilab quyiladi. Lekin ko`p suyuqlik berilmaydi.
Chanoq suyaklari va chanoq bo`shlig`idagi a`zolarning shikastlanishi.
Sababi. Chanoq sohasiga qattiq buyum tegishi, yiqilish, musht bilan urish, tepish kabilar.
Belgilari. Chanoq bir nechta suyaklarining bir-biri bilan bo`g`im hosil qilmay birikishidan tashkil topgan (ya`ni dumg`aza, dum, qov, yonbosh, suyaklar).
Bu suyaklarning qaysi biri sinsa, shu suyak joylashgan sohada kuchli og`riq, teri va teri osti yumshoq to`qimasiga qon quyilishi natijasida ko`karish, shish paydo bo`ladi.
Zarba kuchli bo`lsa, chanoq bo`shlig`ida joylashgan siydik pufagi va pastki siydik chiqarish yo`li (uretra) ham shikastlanadi.
Siydik pufagi teshilsa (yirtilsa), qovuq sohasida kuchli og`riq bo`ladi. Pufakdagi siydik chanoq bo`shlig`iga va qorin bo`shlig`iga oqadi. Qorin bo`shlig`iga oqqan siydik qorinning peritonial pardasini yallig`lantirib, peritonit kasalligini yuzaga keltiradi. Bunda qovuq sohasidagi og`riq qorin bo`shlig`iga ham tarqaladi: qorin devorining muskullari taranglashadi, og`riq juda kuchli bo`ladi va bemorda shok holati yuzaga kelishi mumkin.
Tibbiy yordam.1.Tez yordam chaqirib,bemor travmatologiya, jarrohlik, urologiya shifoxonalarining biriga yuboriladi.
2.Tez yordam kelgunicha, quyidagi birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- bemor qulay vaziyatda, ya`ni ostiga qattiq matodan tayyorlangan adyol to`shab, chalqancha yotqiziladi. Oyoqlarini tizza bo`g`imida bukiladi (tez yordam kelganida, uning zambiliga ham xuddi shunday vaziyatda yotqiziladi);
- og`riq qoldiruvchi dorilar: analgin, baralgin, droperidol (bittasi)-1-2 ml, demidrol-1 ml, novokain– 2 ml muskul orasiga;
- yurak-tomir ishini yaxshilovchi dorilar: kofein, kordiamin, kamfora (bittasi)-1 ml teri ostiga;
- qon oqayotgan bo`lsa to`xtatiladi (qon ketish mavzusida bayon etilgan usullar yordamida);
- jarohat atrofiga yod (spirt, aroq, odekolon) surtib zararsizlantiriladi;
- aseptik bog`lam qo`yiladi.