Reja: Salb yurishlarining boshlanishi sabablari Salb yurishlarining Rim papaligi tomonidan uyushtirilishi

Sin sulolasi asoschisi Abaxay(1626-1643) Lekin qо‘zg‘olon tarqoq bо‘lganligidan hech 
qanday natija bermadi. 30 yillarning 2 chi yarmida qо‘zg‘olon harakati bir qadar pasaydi. 
Qо‘zg‘olonchi oryadlarining bir qismini hukumat qо‘shinlari tor- mor keltirdi.Qо‘zg‘olonchilar 
orasida Li-szi-chen va Chjan Syanchjunlar qobiliyatli rahbar edilar. Mahalliy aholi ularga 
ixtiyoriy yordam berardi. Qо‘zg‘olonchilarni faqat Pekin ostonalaridagina tо‘xtatdilar. 1636 
yili hukumat, agar qо‘zg‘olon ishtirokchilari о‘z ixtiyorlari bilan doimiy yashash joylariga 
qaytib borsalar va qurolli qarshilikni tо‘xtatsalar, ular avf etilishi va imperator armiyasida 
zobitlik lavozimlari va’da qilindi. Imperatorning maxsus farmoni bilan aholidan olinadigan 
soliq pasaytirildi. Kо‘pgina dehqonlar о‘z uylariga qaytib ketdilar. Qolganlari bu yerda 
mag‘lubiyatga uchray boshladilar. Qо‘zg‘olon rahbarlaridan biri Chjan Syanchjun Minlar 
tarafiga о‘tdi. 1639 yili dehqonlar qо‘zg‘oloni yana Xitoyning kо‘pgina hududlarini qamrab 

---

oldi, qо‘zg‘olonchilarga Min hukumatidan norozi bо‘lganlar ham kelib qо‘shildi. Ular Xenan 
va Shensi viloyatlariga yurish qildilar va bu hududlarni egalladilar.
Hukumat qо‘shinlarining Manchjuriyaning shimolidagi urushda band ekanligidan 
foydalangan dehqonlar qо‘zg‘olonining yangi tо‘lqini 1641-yilda yana boshlanib ketdi. Oddiy 
qishloq temirchisi Li-szi-Chen dehqonlarining yо‘lboshchisi edi. U 1639-yildayoq 
qо‘zg‘olonchilar katta qо‘shinini tashkil qilishni boshlagan edi. 1640-1643 yillarda u bir 
qancha yirik shaharlarni bosib oldi hamda Mо‘g‘ulistondan Primoregacha, Xuanxe daryosi 
vodiysidan Yanszi daryosi vodiygacha bо‘lgan juda katta hududni nazorat qilib turdi, 
qо‘zg‘olonchilarning poytaxti etib Sian (sobiq Chan’an) shahri tanlandi.1644 yil boshlarida Li-
szi-chen Pekinga yurish qildi va jiddiy qarshilikka uchramagan qо‘zg‘olonchilar aprel oyida 
poytaxtga kirib keldilar. Bunday sharmandalikka chiday olmagan imperator Chun Chjen о‘z 
joniga qasd qildi. Imperatorga sodiqlik belgisi sifatida 80 mingga yaqin odam о‘zini-о‘zi 
о‘ldirdi. Hokimiyatni egallab olgan Li-szi-chen tarafdorlari xalqqa murojaat qilib, ularni 
xotirjamlikka chaqirdilar. Isyonchilarga qarshi kurashgan bir necha harbiy boshliqlar, 
imperator xonadonining mahramlari qatl etildi, mol- mulklari musodara etildi. Boy 
odamlarga katta soliqlar solindi. Li-szi-Chen imperator deb elon qilindi, uning eng yaqin 
kishilari esa oliy martabalarni egalladilar. Yangi davlat apparati Xitoy uchun an’anaviy bо‘lgan 
sharqona usulda qurildi va о‘z faoliyatida armiyaga suyandi. Qо‘zg‘olonchilar nazorati ostida 
bо‘lgan yerlar dehqonlar qо‘liga о‘tdi, kо‘plab soliqlar va tо‘lovlar bekor qilindi. Yangi 
hukumat dehqonlardan soliq olmadi, armiyani va davlat boshqaruv apparatini saqlash uchun 
zarur mablag‘lar, asosan feodal-yer egalariga, savdogarlar va sudxо‘rlarga kо‘plab soliq solish 
orqali undirib olindi. Li-szi-Chen Pekinda 42 kun turdi, u poytaxtni tark etishga majbur bо‘ldi. 
Sababi, Xitoy feodallari, Min dinastiyasining tarafdorlari, dehqonlar harakatining avj olib 
ketishdan, yangi hukumat tadbirlaridan qо‘rqib, tashqi dushman-manchjurlar bilan til 
biriktirdilar va ulardan qо‘zg‘olon kо‘targan xalqqa qarshi yordam sо‘radilar. Biroq 
qо‘zg‘olonchilar Pekinni egallagan paytda manchjur flotida bо‘lgan U San-guy 
qо‘mondonligidagi Minlar qо‘shini yangi hukumatni tan olmadi. Ular о‘zini manchjur vassali 
deb tan oldi va manchjurlarga Buyuk Xitoy devori darvozalarini ochib berdi. U San-guy 
raqiblarining qarorgohiga о‘z elchilarini yuborib, sakkiz marta ulardan yordam sо‘rab 
murojaat qildi, keyin uning shaxsan о‘zi manchjurlarning qarorgohiga borib, о‘zini ularning 
vassali deb tan oldi va itoatkorligining belgisi sifatida sochining yarmini qirqtirib tashladi. 
1643 yili Abaxay vafot etgach, uning kichkina о‘g‘li Shunchji Bogdixon taxtga о‘tirdi. 1644 yili 
U San-guy qо‘shinlari Li-szi-chen tarafdorlarini ta’qib etayotgan paytda Manchjur 
zodagonlaridan biri Durgan Shunchjini Xitoy imperatori deb e’lon qilishning tashabbuskori 
bо‘ladi, о‘zi esa regent (regent.boshqaruvchi) bо‘lib oladi.1644 yilning 6 iyunida Pekinni 
egallaganidan va uni Mukdenning о‘rniga Sin davlatining poytaxti deb e’lon qilgandan sо‘ng 
Durgan о‘z qо‘shinlarini bir qismini U San-guyga yordamga, boshqa bir qismini Shandun 
viloyatini egallab olishga jо‘natdi. 30 oktabrda Shunchji yana bir bor Sin davlatining 
imperatori deb e’lon qilindi. Li-szi-chen 1645-yilda mahalliy feodallar tomonidan dehqonlar 
harakatini bostirish uchun tuzilgan otryadlarning biri tomonidan о‘ldirildi. 1644 yildan 
boshlab Xitoyni yangi ajnabiy dinastiya boshqara boshladi. Sin (ya’ni «sof, toza» degani) deb 
atalgan bu dinastiya Xitoyni 1644-1912 yillarda boshqardi. Shu tariqa Xitoy tarixida 
manchjurlar Sin sulolasi hukmronligi boshlandi. Bu sulolaga manchjurlar xoni Nurxachining 9 
chi nabirasi Oysingoro-Fumin (Shunchji) u 1636-1644 yillarda Min sulolasini agdarib tashlab, 

---

1644-yil Xitoy hududida Sin imperiyasiga asos soldi. Sinlar davrida quyidagi imperatorlar 
hukmronlik qilgan. Fumin yoki Shunchji (Omadli boshqaruv), Snane yoki Kansi (Gullab-
yashnovchi va nur taratuvchi), Yuanchjen yoki Yunchje (Mukammal va adolatli), Xun-li yoki 
Syanlun (Bukilmas va shuhratli), Yun-yan yoki Szyatsin (Ajoyib va quvonchli), Myan-nin yoki 
Daoguan (Maqsadga intiluvchi va porloq), U Chju yoki Syanfen (Umumiy tо‘kinchilik), Izay 
Chun yoki Tunchji (Birgalikda boshqaruv), Szay Tyan yoki Guansyuy (Ajoyib meros), Pu I yoki 
Syuantun (Umumiy birlik) degan nom bilan boshqarganlar. Bu sulolani 1644 yildan 1912 
yilgacha 10 ta imperator boshqargan. Sinxay inqilobi natijasida Sin sulolasi hukmronligi 
ag‘darib tashlandi va sо‘nggi manchjur imperatori Pu I yoki (Syuantun) 1912-yil 12 fevralda 
taxtdan voz kechdi. 1912-yil 1 aprelda Sun Yatsen Xitoyda prezidentlik lavozimini Yuan-
Shikayga topshirdi. 1912-yilda avgustda Gomindon (milliy partiya) tuzildi.Partiya raisi etib 
Sun Yatsen saylandi. Manchjuriya dinastiyasi Xitoyda darhol mustahkamlana olmadi. 1645 
yilda machnjurlar Yantjou va Nankinni olib, janubga qarab chiqishganida, ularning front 
orqasida qо‘zg‘olon yangi kuch bilan kо‘tariladi.Xunan, Sichyan, Guansi, Chjetszyan, 
Funszyan, Shen’si, Gan’su viloyatlarida harakat avj oldi va XVIII asrning 40 yillari oxirigacha 
davom etdi.Janubiy viloyatlarda ham manchjurlarga qarshi harakat bо‘lib о‘tdi. Tayvan 
orolida va janubi-sharqda Xitoyning dengiz sohilidagi viloyatlarda manchjurlardan mustaqil 
bolgan Chjen-Chen-gun va uning о‘g‘li Chjen-Szin boshchiligida mustaqil davlat tashkil 
topdi.Bu janubiy davlat 30 yildan kо‘proq (1650-1683) yashadi. Chjen-Chen-gun 50-yillarda 
Nankin shahrini 2 marta qamal qildi. Oxiri-oqibat manchjurlar Chjen-Chen-gun vorislarini 
Gollandiya floti yordamida tor-mor keltirdilar. Ana shu janubiy davlat 1683-yil mustaqilligi 
tugatilganidan keyingina Sin davlati о‘zini Xitoyning xо‘jayinini deb hisoblay oldi.Manchjurlar 
zulmi Xitoy xalq ommasiga og‘ir yuk berib tushdi. Yangi hokimiyatning jazolari natijasida 
mamlakat xonavayron bо‘ldi. Manchjurlar Xitoylarning milliy tuyg‘ularini tahqirlardilar, ya’ni 
barcha erkak xitoylarning bо‘ysunganligining ramzi sifatida uzun soch qо‘yib, о‘rib yurishga 
majbur qildilar. Manchjurlar Xitoyni yakkalab qо‘ydilar.XVII asrning birinchi yarmida 
yevropaliklarning Xitoyga kirib kelishi davom etdi. Ispaniya Filipinni egallab olganidan sо‘ng, 
Luson yarim orolida savdo bilan shug‘ullanuvchi 20 mingdan ortiq Xitoy fuqarolarini yо‘q 
qilib yubordi. Xuddi shunday yovuzlik 1639 yilda yana takrorlandi. XVII asrning 20-yillarida 
Xitoy qirg‘oqlarida golland kemalari paydo bо‘ldi. Ular Penxuledao oroliga hujum qildi va 
Tayvan orolining bir qismini egallab oldi. Gollandlar bilan bir qatorda Angliya ham bu 
hududlarga о‘z tajavuzkorlik qiziqishlarini bildirdi. Inglizlar Guanchjou hududiga kirib, Xitoy 
hukumatidan bu yerda savdo qilish huquqini oldilar. Yevropaliklar Xitoydan ipak va chinni 
olib ketishar, tamaki va о‘tochar qurollarni esa olib kirardilar.Xitoy hukumati chet elliklarning 
mamlakatga kirishlarini ta’qiqlagandi. Faqat katolik ruhoniylari bundan mustasno edi. Ular 
Xitoyni mustamlakaga aylantirish uchun g‘oyaviy zamin tayyorladilar, kо‘p ming yillik 
madaniyat va an’analarning buzilishiga olib keldilar, boshqa tomondan esa, aholini G‘arb 
sivilizatsiyasining yutuqlari bilan tanishtirdi, ularni kundalik turmushda qо‘llashga 
yordamlashdi.XVIII asrda yevropaliklar savdogarlar va mustamlakachilar Xitoy ichkarisiga 
kirishga harakat qildilar. Asosan portugal va fransuz mustamlakachilari bir vaqtlar 
manchjurlar ishonchini qozongan edilar va ularga tо‘pchi-instruktorlar va qurol – 
yarog‘ ustalari bо‘lib xizmat qildilar.XVII asrning II-yarmidan boshlab Xitoyga ingliz, golland 
va fransuz Ost-Indiya kompaniyalarining vakillari kirib kelishga harakat qildilar, lekin Yevropa 
mustamlakachilarning bu harakati muvaffaqiyatli chiqmadi.Yangi Sin dinastiyasi 
mustahkamlanib olgach, Yevropalikning xizmatiga muhtoj bо‘lmay qoldi va ular XVII

---

asrning 60 yillarida mamlakatdan quvib chiqarildi. XVII asr oxirlarida ular Xitoyda о‘z 
faoliyatlari uchun yana imkoniyat oldilar. Biroq, XVIII asrning boshlarida ular ana haydab 
chiqarilib, bu gal quvib chiqarish uzil-kesil hal bо‘ldi.XVIII asrda, 1757-yilda Xitoy hukumati 
birgina Kanton portidan tashqari о‘zining barcha portlarini barcha ajnabiy savdogalar uchun 
tamomila yopib qoydi. Sin dinastiyasining bu siyosati tufayli, birinchidan, Xitoy chet el 
kapitalistik ekspluatatsiyasidan bir oz vaqt xoli bо‘lib turgan bо‘lsa, ikkinchidan, Xitoy shu 
siyosat natijasida tashqi dunyodan tamomila ajralib qoldi, tashqi iqtisodiy aloqalar shu yо‘l 
bilan qо‘pol va sun’iy tarzda tо‘xtatildi va cheklandi. Bu esa Xitoy hunarmandchiligi, Xitoy 
manifakturasining Xitoy shahri va Xitoy ichki savdosining rivojlanishiga salbiy ta’sir kо‘rsatdi.