Reja: Salb yurishlarining boshlanishi sabablari Salb yurishlarining Rim papaligi tomonidan uyushtirilishi

Mavzu: XII-XV asrlarda Rus davlatining siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti 
Reja: 1.Rusda feodal tarqoqlikning boshlanishi. 2.Galich-Volin, Vladimir-Suzdal knyazliklari 
va Novgorod hamda Pskov respublikalarining ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tuzumi.3.Rus 
yerlarining chet el bosqinchilariga qarshi kurashi 4.Markazlashgan davlatning tashkil 
topishi.5.Markazlashgan Rus davlatining ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy tuzumi. 
Rossiya-federativ (lot.birlashma,uyushma-davlat tuzilish shakli, yuridik jihatdan muayyan 
siyosiy mustaqilligi bо‘lgan davlat tuzilmalaridan tashkil topgan murakkab davlat, 2005 yil 
ma’lumotlariga qaraganda jahonda 21 ta federativ davlat bor) davlat tuzilishidagi mamlakat 
hisoblanadi. Rossiyaning umumiy maydoni 17,075 mln.km.kv.bо‘lib, u dunyoda maydoniga 
kо‘ra 1 о‘rinda turadi, maydoni jihatdan ikkinchi о‘rinda turuvchi Kanadadan qariyb ikki 
baravar katta. Mamlakat dunyodagi quruqlik yuzasining 11,46 foizini, Yer kurrasida aholi 

---

yashaydigan hududning 12,65 foizini tashkil etadi. Qirg‘oqlarini Tinch, Shimoliy Muz va 
Atlantika okeani dengizlari yuvib turadi. Hududining kattaligi bois, dunyoning 16 ta 
mamlakati bilan chegaradosh va bu kо‘rsatkich bо‘yicha dunyoda birinchi о‘rinda turadi. 
Rossiya federatsiyasi tarkibida 21 ta respublika, 7 ta о‘lka, 48 ta viloyat, 2 ta federal 
ahamiyatidagi shahar, 1 ta avtonom (mamlakat tarkibidagi biror hududning Konstitusiya 
bilan kafolatlangan о‘z-о‘zini boshqarish huquqi) oblast va 9 ta avtonom okruglar mavjud.
IX asrning II yarmi - X asrning boshida Novgorod knyazi (knyaz. slavyan.qabila boshlig‘i, 
davlat yoki alohida mulk hukmdori) Oleg (879-921) Novgorod, Kiyev va boshqa slavyan 
qabilalari ittifoqlarini о‘z hukmronligiga bо‘ysundirib, qadimgi Rus davlati yoki Kiyev Rusiga 
asos soladi. Bu jarayon knyaz Oleg tomonidan 882 yilda Kiyevning bosib olinishi bilan 
nihoyasiga yetgan deb hisoblanadi.Rus yerlarida XI asr oxiri –XII asr boshlarida feodal jamiyat 
uzil-kesil barqarorlashdi. Mamlakatda boshlangan iqtisodiy taraqqiyot yirik yer egalari, knyaz 
va boyarlar (turk. vajar.amaldor-IX-XVII asrlarda rus davlatida mulkdorlarning oliy tabaqasi) 
ning kuchayishiga olib keldi. Novgorod, Polotsk, Smolensk, Rostov, Suzdal, Ryazan kabi yirik 
shaharlar о‘z viloyatlarining mustaqil markazlari bо‘lishga intilardi.Bundan tashqari Rus 
yerlarining fojiasi о‘zaro qonli urushlar bilan ham bog‘liq edi. Bundan foydalangan 
qipchoqlarning hujumi 1054 yilda rus yerlariga hujumi mamlakatdagi vaziyatni yanada 
murakkablashtirdi. Ayrim knyazlar qipchoqlar bilan ittifoq tuzib, qо‘shni knyazliklarga qarshi 
yurish qilganlar. Rusdagi kо‘pgina knyazlar bu vaziyatdan chiqishni, nizolarga chek qо‘yishni 
о‘ylay boshladilar. Kiyev knyazi Yaroslav Mudriyning о‘g‘li Vladimir Monamax 1097 yili 
Lyubechda knyazlarning birinchi sezd (yunon.majlis) ini chaqiradi. Bu sezd “Har kim о‘z 
yurtiga ega bо‘lsin” deb qaror chiqardi. Bu esa feodal tarqoqlikning boshlanishini tantanali 
e’lon qilinishi edi. Solnomachi Nestor 1132 yili “Butun Rus yeri bо‘linib ketdi” deb yozgan edi. 
Rusda feodal tarqoqlik davri boshlandi. Ayni paytda Kiyev knyazining mavqei pasaydi. Kiyev 
Rusidan mustaqil bо‘lgan yerlar: Chernigov, Polotsk, Pereyaslav, Galich, Volin, Smolensk, 
Ryazan, Rostov-Suzdal, Novgorod yeri, Kiyev kabi bir qator mayda knyazliklar tashkil topdi. 
Kiyev knyazligi 15 ta mustaqil knyazlikka bо‘linib ketib, ularning har qaysisida knyazlik 
sulolasi qaror topdi va hokimiyat endi boyarlarning ixtiyorsiz merosi tariqasida avloddan-
avlodga о‘tib turdi. 
Ushbu alohida knyazliklarning iqtisodiy va madaniy rivojlanishi ancha tez 
muvaffaqiyatli borayotgan edi-yu, lekin bu tuzumning 4 ta salbiy jihati bor edi, bular 
quyidagilar : 
1.Knyazliklarga bо‘linish knyazlar о‘rtasidagi о‘zaro urushlar va janjallarni tо‘xtatmadi.
2. Rusning mudofaa qobiliyatini zaiflashtirdi.
3. Knyazliklar vorislar orasida maydalashib ketdi va XIII asrning boshiga kelib Botuxon 
bosqini arafasida 50 ta knyazlik tashkil topdi.
4. Juda tez orada knyazlar bilan mahalliy boyarlar о‘rtasida nizolar kelib chiqishga olib 
keldi. 
XII asrga kelib joylarda feodallar juda boyib ketdi. Ular о‘zlarining drujinachi (knyaz