Reja: Xususiy kapital, rezervlarning iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari

9.5. Maqsadli moliyalashtirish va tushumlarning
hisobi
Xo‘jalik yurituvchi subyektlaming ayrim faoliyatlarini rivojlantirishda
maqsadli moliyalashlar va tushumlar muhim ahamiyatga
ega. Maqsadli moliyalashlaming muhim turlari bo‘lib subsidiya
va grantlar hisoblanadi. Subsidiya (lotincha subsidum — yordam,
nafaqa ma’nosida) — korxonalar, tashkilotlar va xorijiy davlatlarga
beriladigan mablag‘.
Biror faoliyatni uyushtirish yoki qo‘llab-quwatlash maqsadlarida,
odatda, davlat byudjeti, mahalliy byudjet, yirik bank va
korxonalar, homiylar tomonidan ajratiladi. Subsidiya dotatsiya
singari takrorlanmay, faqat bir marta qaytarib bermaslik va
qaytarib berish sharti bilan beriladi. Qaytarib olinmaydigan
subsidiyalar amaliyotda keng tarqalgan.
Grant, asosan, ilmiy-tadqiqot, tajriba-konstruktorlik ishlarini
o ‘tkazishda davlat tomonidan moliyalashtiriladigan buyurtma
hisoblanadi. Hozirgi vaqtda grantlar ajratish bilan nafaqat davlat,
balki nodavlat, chet el, xalqaro tashkilotlar va korxonalar ham
shug‘ullanadi. Bunda iqtisodiyotni rivojlantirishda asosiy maqsad
ilmiy-texnika va innovatsion yordam ko‘rsatishdir. Grant mablag‘-
laridan qat’iy ravishda tegishli maqsadlarda foydalaniladi.
Maqsadli tushumlar jumlasiga a ’zolik badallari, maqsadli
foydalanishga mo‘ljallangan soliq imtiyozlari va boshqalar kiradi.
165
Buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasida maqsadli moliyalashtirishlar
va tushumlarning hisobiga shu nomdagi 8800
hisobvaraq moijallangan.
8800 hisobvaraq passiv hisobvaraqlardan bo‘lib, unda quyidagilaming
hisobi tashkil etiladi:
8810 — grantlar;
8820 — subsidiyalar;
8830 — a’zolik badallari;
8840 — maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlar;
8890 — boshqa maqsadli tushumlar.
Bunda grant va subsidiyalarga tegishli muomalalar hisobvaraqlarda
quyidagi tartibda aks ettiriladi:
a) grant va subsidiyalar ajratilgani haqida xabar olinganda —
DT 4890 KT 8810, 8820.
b)grant va subsidiyalar ustav kapitalining oshishiga olib
borilganda - DT 8810, 8820 KT 8310, 8320, 8330, 8420.
c) grant va subsidiyalar rezerv kapitaliga olib borilganda —
DT 8530 KT 8810, 8820.
8830 — a’zolik badallari hisobvarag‘ida ta’sis hujjatlari bilan
belgilangan jamiyat a’zolarining a’zolik badallari aks ettiriladi va
u pul mablag‘lari hisobvaraqlarining debeti hamda 8830 hisobvarag‘
ining krediti bo‘yicha aks ettiriladi.
Soliq solishdan ozod etish natijasida bo‘shagan mablag‘lar
summalarining maqsadli vazifalami bajarishga yo‘naltirilishi 8840
— ≪Maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlari≫ hisobvarag‘ining
debetidan 8530 — hisobvarag‘ining krediti bilan rasmiylashtiriladi.
Imtiyoz davri o ‘tishi bilan ushbu provodkaga (soliq solishdan
imtiyoz summasiga) 6410 hisobvarag‘i debetlanib, 8840 hisobvarag‘
i kreditlanadi.
8890 — boshqa maqsadli tushumlar hisobvarag‘iga maqsadli
tushumlar kelib tushganda, ushbu hisobvaraq kreditlanib, 5010-
5530 hisobvaraqlar debetlanadi.
Umuman, yuqorida keltirilgan maqsadli moliyalashtirishlar
va tushumlar, ayniqsa grant va subsidiyalar hisobi BHMA-10
— ≪Davlat subsidiyalarining hisobi va Davlat yordami bo‘yicha
ko‘rsatiladigan ma’lumotlar≫ talablari asosida tashkil etiladi.