Research Proposal

Тадқиқотнинг объекти сифатида Аҳмад Югнакийнинг «Ҳибатул 
ҳақойиқ» асари танланди. Мисоллар Қозоқбой Маҳмудовнинг «Аҳмад 
Югнакийнинг «Ҳибатул ҳақойиқ» асари ҳақида» китобида келтирилган 
матндан олинди (Тошкент: Фан, 1972). 
Тадқиқотнинг предметини Аҳмад Югнакийнинг «Ҳибатул ҳақойиқ» 
асари луғат таркибида қўлланилган лексик бирликларни лингвистик нуқтаи 
назардан ўрганиш орқали ўзбек адабий тилининг XII-XIII асрлардаги ўзига 
хос хусусиятларини ѐритиш, достоннинг ўзбек адабий тили шаклланиши ва 
ривожланишида тутган ўрнини аниқлаш ташкил этади. 
Тадқиқотнинг усуллари. Тадқиқот жараѐнида илмий-назарий, 
тавсифлаш, таснифлаш, функционал-семантик, қиѐсий-тарихий, тарихий-
генетик, статистик усуллардан фойдаланилди. 
Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат: 
тарихий лексикологиянинг назарий қоидаларига таянган ҳолда 
достондаги ижтимоий-сиѐсий (bоzun – «халқ», māllïq – «моллик, мулкдор», 
hadiya – «ҳадя»), иқтисодий (učuz – «арзон», dinar – «динор» (пул бирлиги), 
диний (yazuq – «гуноҳ», savāb, insāf, halāl), маиший (azuq – «егулик», аsal, аš 
– «овқат», šarāb), жуғрофий (tüz – «текислик», köl – «кўл»), дипломатик (bek, 
yаğï – «душман») ва касб-ҳунарга оид лексик бирликларнинг қўлланиш 
доираси мисоллар асосида далилланган; 
«Ҳибатул 
ҳақойиқ» 
достонидаги 
сўз 
бойлигининг 
семантик 
хусусиятлари ва асар матнида қўлланилган лексик (аčïğ – «аччиқ», аsïğ – 
«фойда», аrqïš – «карвон», emgä – «заҳмат чекмоқ», eš – «ўртоқ», yawuq – 
«яқин»; yağï – «душман», yağan – «фил», uwtаn – «уялмоқ», učuz – «арзон», 
čïğay – «камбағал», qaravaš – «чўри, хизматкор») бирликларнинг генезиси 
исботланган; 
достонда қўлланилган arslan, bek – «бек, амир», qaravaš – «чўри, 
хизматкор», tawar – «тавар, мол», ezgü – «яхши», köni – «тўғри», süčük – 
«чучук», yid – «ҳид» каби лексемалар қадимги туркий тил (VI-X асрлар) 
ҳамда эски ўзбек адабий тили (XIV асрнинг иккинчи ярми-XX аср бошлари) 
материаллари билан қиѐсланиб, уларнинг узвий боғлиқлиги, ўзбек адабий 
тилининг ўша даврдаги луғат бойлиги, ифода имкониятлари очиб берилган; 
достон луғат фондида қўлланилган лексемаларнинг шакл ва маъно 
муносабатига доир кўринишлари, шунингдек, омонимларнинг яширин 
маъноларни англатиш, cинонимларнинг маънони даражалаб ифодалаш, 
антонимларнинг контраст тасвир усули хусусидаги ўрни асосланган.