Respublikasi oliy va o’rta maxsus

O’quvchilarning jismoniy rivojlanishini aniqlash

1-4 sinf o’quvchilarining jismoniy rivojlanishi antropometrik ko’rsatkichlar orqali aniqlandi²⁷. Bu ko’rsatkichlar quyidagilardan iboratdir:

1. 
   Gavda uzunligi (sm);
   
2. 
   Gavda og’irligi (kg);
   
3. 
   Ko’krak qafasining kengligi (tinch holatda, nafas olganda, nafas chiqazganda) (sm);
   
4. 
   O’ng va chap qo’l kuchlarining ko’rsatkichlari (dinamometr yordamida);
   

²⁷ Bunak. V. V. Antropometriya. –M.: Uchpedgiz, 1940. - 368 s.

2. Jismoniy tarbiya darsi jarayonida 1-4 sinf o`quvchilarining jismoniy tayyorgarligini aniqlashga doir ilmiy izlanishlarni tashkil qilish

1-4 sinf o’quvchilarining jismoniy tayyorgarligi maxsus testlar orqali aniqlandi. Ularga:

1. 
   30 m. ga yugurish (soniya);
   
2. 
   4x10 m. ga mokkisimon yugurish (soniya);
   

v) turgan joyidan uzunlikka sakrash (sm);
g) Oyoqlarni 30 sm. oralig’ida ochib, yerda o’tirib oldinga engashish (sm);
d) tennis koptogini (150 gr) otish (m.);
j) o’yin metodining qo’llanishi;
z) musobaqa metodini qo’llanishi;
Darsda qo’yilgan vazifalarni xal kilish uchun tanlangan metodlar orqali amalga oshirish (dars konspektini yoritilishi namuna sifatida) vazifalarni muvoffaqiyatli amalga oshirish uchun, o’qutuvchi mashqlarni aniq tanlashi, me’yorlashi va metodlarni o’quvchi bolaning yoshi, jinsi va ularning jismoniy tayyorgarligiga qarab foydalana olishi lozim. Bu mashqlarning tanlanishi ko’p jihatdan hal qilinadigan vazifaga bog’liq bo’ladi.

3. jadval

Maktab o’quvchilarining jismoniy tayyorgarligini (yugurish, sakrash, irg’itish mashqlariga asoslangan) aniqlash testlari

t/r	Testlarning nomi	Bajarilish metodikasi
1.	Yuqori startdan 30 metrga yugurish (soniya)	Bu test maxsus ajratilgan yugurish yo’lagida o’tkaziladigan mashg’ulot. Test sinovidan oldin umumiy rivojlantiruvchi tayyorlov mashg’ulot mashqlari o’tkaziladi, so’ng kuzatiluvchi o’quvchi 2- 3 marta yugurshni bajaradi va eng yaxshi ko’rsatgan natijasi olinadi, dam olish oralig’i 5 daqiqa. Test natijalari sekundomer bilan o’lchanadi
2.	4x10 metrga mokisimon yugurish	Test maydonchada o’tkaziladi. Umumiy rivojlashtiruvchi mashqlardan so’ng 2-3 urinishda

	(soniya)	bajaradi. Ko’rsatkich sekundomer yordamida olinadi. Bu testni qabul qilishda yerga o’n metr oraliqda ikkita paralell chiziq chiziladi. Mokisimon yugurish uchun qarama-qarshi chiziqda bir xildagi 4 ta buyumlar kerak bo’ladi. (kubiklar, kichik qo’g’irchoqlar, shiqildoq va boshqalar). Sinaluvchi «Xushtak chalish» yoki «Boshla!» buyrug’i bilan o’z chiziqlaridan yuguradi, 1ta buyumni olib (har bir bolaga 2 tadan buyum qo’yiladi) orqasiga o’giriladi va o’z yo’lagida orqaga qaytib yugurib kelib, buyumni chi-ziqdan tashqariga quyadi. Ikkinchi buyumni olish uchun yana oldinga yugurib kelib, qolgan 2 chi buyumni olib orqaga qaytadi va 1 chi buyumning yoniga quyadi. Buyumni otish va tashlash man etiladi. Ushbu testni o’tkazish qulayligi-qatnashuvchi va nazoratchi bir chiziq tomonda turishadi hamda bola buyumni aylanib o’tmaydi.
3.	Turgan joydan uzunlikka sakrash. (sm.)	Test sport zalida yoki yugurish yo’lagida o’tkaziladi. Umumiy rivojlantiruvchi va maxsus yo’naltirilgan mashqlardan so’ng kuzatiluvchi bola 2-3 marta uri- nishni bajaradi. Sakrash uzunligi santimetr bilan o’lchanadi.
4.	Oyoqlarni 30 sm. oralig’ida ochib, yerda o’tirib oldinga engashish (sm.)	Test maktab sport zalida gilam ustida olib boriladi.Umumiy rivojlantiruvchi mashklardan so’ng kuzatiluvchi bola uni 2-3 urinishda bajaradi. Sinaluvchi bolaning oyoq tovonlari gilamdagi chiziqda bo’lib, sherigi tizzalarini bosib turadi va bukilishiga yo’l qo’ymaydi. Oldinga engashib qo’l barmoqlarini imkon qadar oldinga va uzoqrokqa

		cho’zishga harakat qiladi. Natija barmoq uchlari yotgan joydan o’lchanadi.
5.	Tennis koptogini otish (m.)	Test maydonchada o’tkaziladi. Umumiy ri- vojlantiruvchi va maxsus yo’naltirilgan mashlardan so’ng 2 daqikali tanaffus bilan sinaluvchi 2-3 urinishda bajaradi. Natija metrda o’lchanadi.
	O’ng va chap panja kuchini aniqlash (kg)	Test maktab sport zalida yoki tashqarida o’tkaziladi. Umumiy rivojlantiruvchi va maxsus yo’naltirilgan mashqlardan so’ng sinaluvchi gox o’ng, gox chap qo’l bilan kuchni o’lchash mashqini bajaradi. Panja kuchi dinamometrda o’lchanadi.

Quyidagi bir mashqni tanlangan o’yin va musobaqa metodlari orqali o’rgatish, takrorlash va mustahkamlash uchun mashqlar tanlanishini namuna tariqasida beramiz:

4. 
   jadval
   

Dars mazmuni	Me’yori	Tashkiliy-metodik ko’rsatmalar
Masalan: 1 akrobatika –oldinga umboloq oshishni o’rgatish	8-10 daqiqa	Butun gurux bilan bir qatorda turib, yoppasiga bajariladi.
A) o’tirgan xolatda oyoqlarni yig’ib, gujanak bo’lish	2-3- marta	O’quvchilarga yonlama o’tirib ko’rsatiladi
B) tik turgan holatdan cho’qqayib, g’ujanak bulish	2-3 marta	Dastavval sekin so’ng tez bajariladi.
V) chalqoncha yotib, g’ujanak bo’lgan holatda oldinga va orqaga dumalash	2-3 marta	Bosh doimo ko’krakda tutiladi
G) cho’qqayib g’ajanak bo’lgan holatdan orqaga dumalash va oldinga	4-6 marta	Qo’llarni qo’yib yurmasdan, butun gavda bilan ilgariga

dumalab, d.holat		intilish zarur.
Yo) kuraklarda tik turgan holatdan oldinga dumalab, cho’qqayib o’tirish	2-3 marta	SHeriklarni oyoqlaridan ushla byordam beradilar
J) cho’qqayib o’tirgan holatdan oldinga umboloq oshib. O’tirib qolish	1-2 marta	Tovonlar to’liq yerga qo’yiladi
Z) shu holatdan umboloq oshib, cho’qqayib o’tirish.	1-2 marta	Tug’ri bajargan o’quvchilar sidirg’asiga takrorlaydilar.
II Akrobatika – oldinga umboloq oshishni takrolash	8-10 marta	3-4 kishidan guruh-guruh bulib bajariladi.
A) Gujanak bulib cho’qqayib o’tirgan holatdan orqaga dumalash va oldinga dumalab, d.h.	2-3 marta	To’liq g’ujanak bo’lish va bosh holatiga e’tibor beriladi.
B) shuning o’zini tik turgan holatdan bajarish	2-3 marta	1 marta har bir holatda to’xtab-to’xtab bajariladi.
V) oldinga umboloq oshish	2 marta	Qo’llar boshdan bir-oz oldinga, yelka kengligida qo’yiladi.
G) ikki – uch marta sidirgasiga oldinga umboloq oshish	2 marta	Har bir urinishdan so’ng xatolar tug’rilanadi
E) cho’qqayib o’tirgan , tik turgan holatlardan buyin (tuldirma tup) ustidan oshib oldinga umboloq oshish	2-3 marta	Qo’llarni to’g’ri qo’yilishi va g’ujanak bo’lishga e’tibor beriladi.
J) Oldinga umboloq oshishini bahoga ijro etishi, estafetada qo’llash	2 marta	Har bir estafetadan so’ng yo’l qo’yilgan xatolar to’g’rilanadi.
III Akrobatika – oldinga umboloq oshishini mustahkamlash	8-10 marta	1-2 marta o’quvchilarga yonlama turib ko’rsatiladi.
A) sidirg’asiga 2-3 marta oldinga umboloq oshish	1-2 marta	Har gal xatolar tuzatilib boriladi

B) to’siqlar (to’ldirma to’plar) osha oldinga umboloq oshish	1-2 marta	To’ldirma to’plar qatorasiga qo’yiladi.
V) sakrab oldinga umboloq oshish	3-4 marta	Oyoq bilan depsinish va qo’l qo’yiladigan joy bo’r bilan chiziladi.
G) baladroq to’siq o’rindik, har sherenga ustidan oshib, oldinga dumbaloq oshish	3-4 marta	Umboloq oshish joyida tushak 2 qator qilib quyiladi.
D) To’siqlar oshib umboloq oshishni qo’llab estafeta o’yini.	1 marta	Tug’ri umboloq osha olib, birinchi kelgan (o’quvchi) jamoa g’olib bo’ladi.