Reyhan Mirzəzadə azərbaycançiliq və

so 
258 
ca
xanasında  bu  ensiklopediyanın  XIV  əsrdə  Şamaxı  şəhə­
rində  əl  ilə  yazılmış  bir  nüsxəsi  varmış  və  həmin  ensiklo­
pediya Hindistanda bu  nüsxənin üzündən çap edilmişdir.
Zəngin  mədəniyyətə  malik  olan  hind  xalqının  nəcib 
xarakteri  Azərbaycanın  ən  istedadlı  şair  və  mütəfək­
kirlərinin  əsərlərində yüksək qiymətləndirilmişdir.  Əvvəldə 
qeyd  etdiyim  kimi,  Nizami Gəncəvi,  Mirzə  Fətəli Axundov, 
Abbasqulu  ağa  Bakıxanovun  əsərləri  ilə  bərabər,  Molla 
Pənah  Vaqif,  Qasım  bəy  Zakirin  qəzəllərində,  Cəfər 
Cabbarlının  dramaturgiyasında,  Səməd  Vurğun,  Süley­
man  Rüstəm,  Rəsul  Rza,  Məmməd  Rahimin  şeirlərində 
Azərbaycan  xalqının  hind  elinə  sonsuz  məhəbbəti  ifadə 
olunmuşdur.
Hind  mədəniyyətinə  olan  dərin  maraq  və  ehtiram 
hissi  N.Gəncəvinin  “Yeddi  gözəl”  poemasının  dəyərli 
novellalarında  da  öz  bədii  ifadəsini  tapmışdı.  Poemada 
şair  Hindistan  şahzadəsi  Furakın  gözəlliyini  tərənnüm 
edərək ay işığının  hind  qızının  gözəlliyi  qarşısında  qaran­
lığa  büründüyünü göstərmişdi.
Nizami  özünün  ikinci  əsəri  olan  “Xosrov  və  Şirin” 
poeması  üzərində  çalışarkən  qədim  hind  ədəbi  abidəsi 
olan  “Pançatantra”nın  (yəni  “beş  kitab’ ın)  motivlərindən 
istifadə etmişdi.
Azərbaycanın  görkəmli  lirik  şairi  Məhəmməd  Füzuli 
özünü  Nizami Gəncəvinin  şagirdi  adlandıran Əmir Xosrov 
Dəhləvini  dünyanın  ən  istedadlı  şairlərindən  biri  hesab 
edirdi.  Dəhləvi  böyük  hind  şairi,  alimi,  musiqişünası  kimi 
dünya  ədəbiyyatında  tanınmış  sima  idi.  Füzuli  özü  də 
hind  mədəniyyəti  və  ədəbiyyatı  ilə  dərindən  maraqlanır, 
hind  fəlsəfəsini  yunan  fəlsəfəsi  qədər  dəyərləndirirdi. 
“Ənisül-qəlb”  adlı  poemasında  Füzulinin  hind  fəlsəfəsinə 
yaxından bələd  olduğunu aydın  hiss etmək olar.
______
A z ə rb a y c a n ç ılıq   və vətənpərvərlik m əfkurəsi
_______
so 259 ca

Sevimli  şairimiz  Səməd  Vurğunun  şeirlərində  hind 
xalqının  mübarizəsindən,  onun  qədim  və  zəngin  mədə­
niyyətindən  məhəbbətlə  danışılır.  Şair “Buruqlar səltənəti” 
adlı  poemasında  məşhur  hind  alim  və  şairi  Rabindranat 
Taqorun  müdrik  sözlərini  Azərbaycanın  şeir  dilində  can­
landırmış,  Hindistanda  gedən  milli-azadlıq  hərəkatına 
böyük  rəğbət bəsləyərək yazmışdı:
“Azad şüur” deyir “zəncirsiz ürək”,
O qocaman  Taqor,  o böyük insan,
Onun  rübabilə vəcdə gələrək,
İstiqbal eşqilə yanır Hindistan.
Qoy onun kiçicik bir şeirini mən 
Burdaca köçürüm öz dilimizə,
Hər böyük dühanın xəzinəsindən 
Sadə  bir inci də dövlətdir bizə:
“Bir aləm  ki,  nə zindan var,  nə zəncir,
İnsan  oğlu  ömür sürür vüqarla.
Fikir dustaq,  ürək dustaq  deyildir,
Bölünməmiş min  bir hasarla.
Həqiqətin  ürəyindən  söz gəlir,
Ağlın  hüsnü  şəfəqlənir günəş tək.
Şərəf sözü  ülviyyətə yüksəlir,
Qaralmayır çirkablara düşərək.
Bu  azadlıq göylərində Ya  Rəbbim  !
Qoy göz açsın  mənim də öz Vətənim!”.
Hörmətli  oxucum  ölməz  şairin  son  kəlmələrinə 
yəqinki daha  həssaslıqla  yanaşacaq.  Bəli,  Səməd Vurğun 
“Qoy  göz  açsın  mənim  də  öz  Vətənim!”  deməklə,  əsl 
həqiqətdə  hələ  sovet  rejimində  ikən  Vətəni Azərbaycanın
______________________
R e y h a n  Minzdzadə
_______________________
so 
260
 oa
göz  açaraq  azad,  müstəqil,  dostu  Hindistan  kimi  suveren 
bir məmləkət olmasını  arzulayırdı.
Hind  xalqının  müstəqillik  qazanmaq  uğrunda  apar­
dığı  böyük  mübarizə  yolunun  tarixi  səhifələrinə  qısa  nə­
zər salaq.
1746  -1763-cu  illərdə  İngiltərə  və  Fransa  arasında 
Hindistana  sahib  olmaq  uğrunda  aparılan  rəqabət  İngiltə­
rənin  xeyrinə  qurtardı.  Hindistan  hissə-hissə  zəbt  olu­
naraq  1859-cu  ildə tam  İngiltərənin  müstəmləkəsinə  çev­
rildi.  Lakin yadellilərin  hökmranlığı  xalqı  son dərəcə həyə­
canlandırmışdı.  Odurki,  milli  -  azadlıq  uğrunda  mübarizə 
güclənməyə başladı.
İngiltərə  Parlamentinin  1935-ci  ildə  qəbul  etdiyi 
qanun  Hindistanın  müstəmləkə  vəziyyətini  daha  da  ağır­
laşdırdı.  Hindistanın  əsas  siyasi  qüvvələri  həmin  qanuna 
qarşı  etiraz  hərəkatında  birləşdilər.  Siyasi  vəziyyət  kəs­
kinləşdi.
Milli-azadlıq  mübarizəsinin  qələbəsi  nəticəsində 
1947-ci  ildə  Hindistanda  ingilis  ağalığına  son  qoyuldu. 
Həmin  il  avqustun  15-də  Hindistan  ərazisində  dini  xüsu­
siyyətlərə  görə  Hindistan  və  Pakistan  adlı  iki  müstəqil 
dövlət yarandı.
1950-ci  ildə  Hindistan  Respublika  elan  olundu.  Bu 
siyasi  qələbənin  əldə  olunmasında  Hindistanın  mədəniy­
yət  xadimləri,  yazıçı  və  şairlərinin  böyük  xidməti  vardı. 
Azərbaycanın  görkəmli  yazıçısı  Mirzə  İbrahimov  Hindis­
tan  Tərəqqipərvər  Yazıçılar  Cəmiyyətinin  növbəti  kon­
fransındakı  çıxışında  bu  barədə  demişdi:' ...Böyük  hind 
xalqının  müstəmləkə əsarəti zəncirlərini  necə  uzun  çəkən 
mübarizədən  sonra,  nə  cür  qəhrəman  səylər  sayəsində, 
nə  qədər əzablar,  məhrumiyyətlər və  qurbanlar bahasına 
parçalayıb  atdığını  biz  yaxşı  bilirik.  Bu  mərdanə  müba­
rizədə  tərəqqipərvər  hind  ədəbiyyatının,  xalq  və  Vətən
______
A zə rb a y c a n ç ılıq   və vatənparvərlik  mdfkurasi_
______
so 
261
 ea

qarşısında  öz  borcunu  dərk  edən  yazıçıların  nə  qədər 
böyük  rol  oynadıqları  bizə  məlumdur.  Hindistan  yazıçıları 
bədii  sözün  qüdrəti  ilə  milyonlarla  insanları  azadlıq  və 
tərəqqi  uğrunda  acgöz,  heç  bir  qarətkarlıqdan  doymaq 
bilməyən  imperialistləri  Vətən  torpağından  qovub  çıxar­
maq  uğrunda  mübarizəyə ruhlandırırdılar.
Bu  gün  Hindistanın  tərəqqipərvər  yazıçılarının 
keçmiş  mübarizə  səhifələrini  vərəqləyərkən  mən  böyük 
Prem  Çandı  hədsiz  ehtiram  hissi  ilə 
xatırlayıram .
  O,  sizin 
milli-azadlıq  hərəkatının  çeşməsi  başında,  beşiyi  başında 
dayanmışdı  və  sizin  cəmiyyətinizin  ilk  prezidenti  olmuş­
dur.  Bu  cəmiyyətin  birinci  konfransına  göndərdiyi  təbrik 
teleqramında  ölməz  Rabindranat  Taqor  Hindistan  xalqı­
nın  böyük azadlıq  hərəkatına xeyir-dua vermişdi...”
Dörd  dəfə  Hindistana  səfər  etmiş  M.ibrahimovu 
hindlilər  yaxşı  tanıyırdı.  Həmin  illərdə  Azərbaycanın 
görkəmli  rəssamı  Mikayıl Abdullayev  Hindistana  yaradıcı­
lıq  səfəri  etmiş,  bir  müddət  bu  ölkədə  yaşayıb  fəaliyyət 
göstərmiş,  Hindistan  mövzusunda  bir-birindən  gözəl 
əsərlər yaradıb  dünya  sənətsevərlərinə təqdim  etmişdi.
1950-1960-cı  illərdə  məşhur hind  rejissor və  aktyor­
larından  Rac  Kapur,  Kumari  Surayyə,  Nərgiz,  Kaminə 
Kauşal,  Abxi  Bhataçariya  Bakıya  gəlmişdilər.  Bu  səfər 
xalqımız  və  ictimaiyyətimiz  tərəfindən  böyük  sevinc  və 
məhəbbətlə  qarşılanmışdı.  Azərbaycanın  mədəni  həya­
tında  tarixi  hadisə  kimi  mühüm  yer  tutan  görüşlər 
yaddaşlarda  dərin  izlər  qoydu.  Sonralar  Rac  Kapur,  Nər­
gizlə  Rəşid  Behbudov,  Şövkət  Ələkbərova  arasında 
dostluq  və  sənət əlaqələri  uzun  illər davam  etdi.  Müğənni 
Elmira  Rəhimova  Hindistanda  musiqi  təhsili  aldı.  Çox 
keçmədi  ki,  müğənnimiz  Hindistanda  və  Azərbaycanda 
hind  mahnılarının  mahir ifaçısı  kimi  sevildi.
______________________
R e y h a n  M irzəzadə
_______________________
so262ca
Görkəmli  hind  şairəsi  və  yazıçısı  Amrita  Pritamın  da 
Bakıya  səfəri  sevgi  ilə  qarşılanmışdı,  ölkəsinə  qayı­
dandan  sonra  o,  paytaxtımız,  burada  ziyalılar,  elm  və 
mədəniyyət  xadimləri,  zəhmətkeşlərlə  keçirdiyi  görüşləri 
barədə  xatirələrini yazıb,  kitabça  şəklində  nəşr etdirmişdi. 
Hindistanlı  xanım  xatirələrində  eyni  zamanda  Azərbay­
canın  tanınmış  şairələri  Mirvarid  xanım  Dilbazi  və  Nigar 
xanım  Rəfibəyli  haqqında  məhəbbətlə  söz  açır,  sevimli 
həmkarları  ilə birlikdə çəkdirdiyi fotoşəkli təqdim edirdi.
Hind  xalqının  mehribanlığından  və  həyata  fəlsəfi 
təfəkkürlə  yanaşmasından  bəhs  edərkən  bu  xalqın  milli 
mənəvi  dəyərlərinin  simvolu  olan  iki  qədim  yazılı  abidəsi 
göz  önünə  gəlir. “Hitopadişa  və  ya  xeyirli  öyüdlər”,  “Kəlilə 
və  Dimnə”.
Hindistanın  ibtidai  insanlardan,  ulu  babalardan 
nəvə-nəticələrə  söylənmiş  əfsanə və təmsillərindən,  nağıl 
və  rəvayətlərindən  başlamış orta əsrlərin  böyük şairlərinin 
epik  poemalarına  qədər  olan  əsərləri  min  illərdən,  əsr­
lərdən  keçə-keçə  gəlib  bizim  zəmanəmizə  çatmışdır.  Bu, 
xalq  dühasının  tükənməz  xəzinəsidir.  Guya  heyvanların 
heyvanlara  nağıl  etdiyi  və  racənin  ərköyün  oğlanlarına 
hikmətli  nəsihətlər  şəklində  müdrik  Vişnu  Şarmanın 
söylədiyi əyləncəli  rəvayətlər məcmuəsi olan  “Hitopadişa” 
bu  xəzinənin çox cüzi  hissəsidir.
“Hitopadişa  və  ya  xeyirli  öyüdlər”  məcmuəsi  sözün 
həqiqi  mənasında  xeyirli  öyüdlər  verir.  Məcmuə  uşaqlar 
üçün  nəzərdə  tutulsa  da,  böyüklər  üçün  də  əhəmiyyət­
lidir.  “Tanış  olmadığınla  dostluq  eləmə”,  “Dost  seçərkən 
ehtiyatlı  ol”,  “Hər  şeylə  maraqlanmaq  bədbəxtliyə  səbəb 
olur",  “Ağıl  kimdədir,  güc  də  ondadır”,  “Axmağa  məsləhət 
vermə”,  “Hiyləyə  qarşı  hiylə”,  “Nə  özününkülərdən,  nə 
yadlardan”,  “Dilində  şirin  sözlər,  əlində  isə  xəncər”, 
“Vəziyyətə görə  hərəkət  elə",  “Düşünmədən  iş görmə” və
______
A zə rb a y c a n ç ılıq   və vətənpərvərlik  m əfkurəsi
_______
£o 
263 ся

s.  kimi  dəyərli  öyüdlər  məcmuəsi  olan  “Hitopadişa”  uzun 
əsrlərdir  ki,  çoxsaylı  xalqlar  arasında  böyük  şöhrət 
qazanıb.  Məcmuə  qədim  və  orta  əsr  Hindistan  dili  olan 
Sanskrit  dilində  yazılmış  və  eramızın  VI  -  XIV  əsrləri 
arasında  daha  qədim  və  məşhur  “Pancatantra”  məcmu­
əsi əsasında tərtib edilmişdir.
Məşhur  hind  yazılı  abidəsi  olan  “Kəlilə  və  Dimnə” 
Azərbaycan  dilinə  (türk  dilinə)  1809-cu  ildə  Əvəz-Əli 
Səfiqulu  oğlu  tərəfindən  tərcümə  olunub,  xeyli  sayda 
miniatürlərlə  illüstrasiyalaşdırılmışdı.
Epos  eramızdan  əvvəl  I  əsrdə  yaşadığı  düşünülən 
Bəydaba  tərəfindən  qələmə  alınmış  təmsil  şəklində 
hekayələrdən  ibarət  olan  kitabdır  Kitabın  Depşelem  adlı 
bir  hind  hökmdarına  ithaf edildiyi,  hökmdara  məsləhət  və 
nəsihət səciyyəsi daşıması fikri  mövcuddur.
“Kəlilə  və  Dimnə”dəki  hekayələr  siyasətdən  tutmuş 
mərhəmət  və  xeyirxahlığa  qədər  bir  çox  fərqli  mövzunu 
özündə  birləşdirir.  Əsər  adını  ilk  bölümündəki  bir  heka­
yənin  qəhrəmanları  olan  iki  çaqqaldan  almışdır.  Doğru- 
nun  və  dürüstlüyün  simvolu  olan  Kəlilə  ilə  yanlış  və 
yalanın  simvolu  -  Dimnə.  Kitabda  hekayələr “Min  bir gecə 
nağılları”nda  olduğu  kimi,  bir-biri  ilə  əlaqəli  və  qarışıq 
hekayələrdən  ibarətdir.  Beş  fəsli,  bir  girişi  vardır.  Hər 
fəsildə  bir  əsas  hekayə,  onun  içində  də  kiçik  hekayələr, 
nəzm  şəklində  nəsihətlər  vardır.  “Ağıllı  adamlar  kin  və 
ədavəti  alovlandırmır,  onu  boğub  məhv  etməyi  üstün 
tuturlar”.  “Alicənablığın  şərti  yaxşılıq  etməyə  yol  tapmaq­
dır”.  “Büdrəyib  yıxılanda,  bədbəxtlik  üz  verəndə,  əqildən 
başqa  heç  nə  insana  kömək  edə  bilməz”.  “Düz  və  təmiz 
adamlar  arasındakı  dostluq  möhkəm  olur”.  “Hiylə  və 
xəyanət  ağacının  barı  müsibət və fəlalkət olar”.  “Nə  qədər 
çalışsalar  da,  yenə  hünər  və  istedadı  gizli  saxlamaq 
olmaz”.  “Qəşəng  sözlər yalnız işlə  möhkəmləndikdə gözəl
______________________
R e y h a n  M irzəzad ə
________________________
во 
264
 ся
nəticə  verər” .  Bu  cür  müdrik  fikirlər  bəşəri  tərbiyəyə 
xidmət edən kamil mənəviyyat dərsliyidir.
Dünyada  şahmatın  Vətəni  kimi  də  sevilən  Hindis­
tanda  qədim  memarlıq  abidələri,  tarixi  incəsənət  nümu­
nələri  çoxdur.  Bunlardan  ikisini  -  çox  sevdiyim  Tac  - 
Mahal və Acantanı  göz önünə gətirirəm.
Tarixdən  məlumdur  ki,  1526-cı  ildən  1858-ci  ilədək 
Hindistanda  baburilər,  yəni  Böyük  moğollar  sülaləsi 
hökmranlıq  etmişlər.  1627-ci  ildə  Şah  Səlim  Cahangir 
öldükdən  sonra,  onun  oğlu  Şah  Cahan  1658-ci  ilə  qədər 
Hindistanda  hökmdarlıq  edir.  Şah  Cahanın  Banu  Bəyim 
Mümtazi  Mahal adlı  14  uşağın  anası  olan  gözəl bir arvadı 
var  imiş.  Şahın  arvadı  zəkası,  xeyirxah  əməlləri  ilə  bütün 
imperatorluğun  qəlbini fəth  eləmişdi.  Cahan  şah  ona  hələ 
16  yaşında  ikən  aşiq  olmuş,  evlənmək  üçün  beş  il  göz­
ləmişdi.  Şah  çox  sevdiyi  arvadını  getdiyi  hər  yerə  aparır, 
onun fikirlərini,  zövqünü əsas götürürdü.
Bir gün  Banu  Bəyim  ərindən  soruşur  ki,  mən  ölsəm, 
sən  nə  edərsən?  Şah  Cahan  ona  misilsiz  bir  abidə  tik­
dirəcəyini  bildirir.
Doğrudan  da  şahın  sevimli  arvadı  1631-cu  ildə  39 
yaşında  ikən  vəfat edir.  Şah  Cahan  Banu  Bəyim  Mümtazi 
-  Mahal  üçün  türbə  tikdirmək  məqsədilə  Şərqin  əsas  me­
marlıq  mərkəzlərindən Aqraya  sənətkarlar toplayır.
iqor  Mojeyko  “27  möcüzə”  kitabında  yazır:“Mümtaz 
Mahal  1631-ci  ildə on dördüncü  uşağı  dünyaya  gətirərkən 
ölmüşdür.  Bu  hadisədən  kədərlənən  Şah  Cahan  Şərq 
aləminin  ən  yaxşı  memarlarını  buraya  toplamağı  arzula­
dı.Çaparlar  məsləhət  üçün  ustaları  istənilən  qiymətə  al­
maq  əmri  ilə  qonşu  ölkələrə  getdilər.  Şahın  elçiləri  Şiraz­
da  və  Buxarada,  Səmərqənddə  və  Bağdadda,  Şamda  və 
İstanbulda  qapıları  döydülər.Digər  çaparlar  isə  təcili
______
A zə rb a y c a n ç ılıq  və vətənpərvərlik m əfkurəsi
_______
so 
265
 ca

olaraq  (o  dövrün  imkanları  daxilində)  Asiyadakı  bütün 
məşhur qurğuların  plan və təsvirlərini Aqraya gətirdilər.
Nəhayət,  şura  toplandı.  Bir  sıra  variantlar  müzakirə 
olundu,  yüzlərlə  cizgi,  plan  yoxlandı  və  bəyənilmədi. 
İmperator  dünyada  tayı-bərabəri  olmayan  və  gələcəkdə 
də  olmayacaq  bir bina  tikdirmək istəyirdi.
Nəhayət,  Ustad  İsa  adlı  hind  memarının  layihəsini 
bəyəndilər.  O,  həm  bütün  ustalara,  həm  də  imperatora 
xoş  gələn  variant  təklif  etdi.  Şah  Cahan  gələcək 
mavzoleyin  ağac  modelini  hazırlamağı  əmr  etdi.  Model 
bəyənildikdən sonra  inşaat işlərinə hazırlığa  başladılar.
Ustalar  gələcək  künbəzlərin  cizgilərini  çəkir,  mə­
murlar fəhlə  toplayır,  Racputan  karxanalarında  mərmərin 
ən  yaxşı  parçaları  doğranırdı.  Baş  bənnalar  Dehlidən  və 
Kəndəhardan  gəlmişdilər.  Memarlardan  istanbullu  Xan 
Rumi  və  səmərqəndli  Şərif  künbəzlərin  tikintisinə  rəh­
bərlik  edirdilər,  onlara  Lahor  ustaları  kömək  göstərirdilər. 
Buxaralılar və  Dehli  sənətkarları  bəzək  işlərini görürdülər. 
Benqaliyadan  bağban,  Şamdan,  Bağdaddan  və  Şirazdan 
xəttatlar,  rəssamlar  çağırtdırmışdılar.  Baş  memar  yerli 
usta,  layihənin  müəllifi  Ustad  isa idi.
Şərq  memarlığının  o  dövrlərdə  qazandığı  ən  yaxşı 
nailiyyətləri  Mümtaz  Mahalın  nə  üçün  özündə  cəmləş­
dirdiyini  anlamaq  üçün  bu  siyahım  oxumaq  kifayətdir: 
Buxara,  Şam,  Səmərqənd,  Bağdad  və Şirazın təcrübəsini 
ustalar  bu  tikintiyə  gətirmişdilər.  Axı  həmin  şəhərlərin  hər 
biri  öz  məscidləri,  minarələri,  mavzoleyləri  və sarayları  ilə 
məşhur  idi.  Mümtaz  Mahalın  nə  üçün  təkraredilməz  hind 
məbədi  olaraq  qaldığı  da  aydındır-  ustaların  tən  yarısı 
hindistanlı  idi.  Baş  memar  da,  rəssamlar,  tişə  ustaları, 
fəhlələr da  hindli  idilər.  Tikinti  dünya  miqyasında  aparılsa 
da,  hind məbədi  olaraq qalırdı.
_______________  
R eyhan Mirzdzadd
______________________
so 266
 ca
...Sanki  hər  yer  -   divarlar,  döşəmə,  kenotaflar 
başdan-başa  xalçalarla  bəzədilmişdir.  Mümtaz  Mahalın 
baş  salonunda  yalnız  kenotaflar-zəngin  bəzədilmiş  saxta 
sərdabələr yerləşir.Şah  Cahanın  və onun  arvadının  əbədi 
uyuduğu  əsl  sərdabələr  isə  aşağıda,  mavzoleyin  zirzəmi- 
sindədir.  Mümtaz  Mahalın  və  onunla  yanaşı  basdırılmış 
Şah  Cahanın  sərdabələri  xatəmkarlıqla,  az  qiymətli  daş­
larla  bəzədilmişdir.  Əsrarəngiz  ağacların  budaqları  gül- 
çiçəklə  qovuşur;  divarlarda  süslənmiş  yarpaqlar və  ləçək­
lər  füsunkar  naxışlar  yaratmışdır.  Xatəmkarlıq  da  bütün 
mavzoleyə  yaraşıq  verən  ağ  mərmər  üzərində  edilmişdir 
və  qiymətli  daşlar  qırmızı,  yaşıl  və  mavi  qığılcımlar  kimi 
işıq  saçır.  Seylondan  və  Pamirdən  füruzə,  Çindən  nefrit, 
İrandan  əqiq  gətirilmiş,  iyirmi  min  fəhlə,  rəssam  və  tişə 
ustası  on  səkkiz  il  Mümtaz  Mahalın  yaradılması  üzərində 
işləmişdir.
Aqranın  iki  kilometrliyində,  Camna çayının  sahilində, 
başda  aqralı  memar  Ustad  İsa  olmaqla,  istanbullu, 
səmərqəndli,  şirazlı,  lahorlu,  təbrizli,  bağdadlı,  dəməşqli 
usta  və  sənətkarların  çalışdığı  tikintinin  materialları  Tibet, 
Yəmən,  Seylon,  Anadolu,  İran,  Ural,  Ərəbistan  və  digər 
yerlərdən gətirilmişdi.
Tac-Mahal  hündürlüyü  75  metr  olan  beş  qübbəli, 
dörd  həmahəng  minarədən  ibarətdir.  Bina  gümüş  və 
qızıldan  düzəldilmiş  rəngli  daş  omamentləri  və  Quran 
ayələri  ilə bəzədilmişdir.
Abidə  tikilib  qurtarandan  sonra  Şah  Cahan  onun 
ilahi  gözəlliyindən  riqqətə  gələrək  demişdi:“Tanrı  qüdrə­
tinin  insanlara  görünməsi  üçün  dövr  bu  abidəni  yaratdı!” . 
Türbə  düzgün  cizgiləri,  daşlarının  gözəl  düzülüşü,  mütə­
nasibliyi  ilə  memarlıq tarixində təmizlik və  incəlik  idealına, 
böyük sevgi simvoluna  çevrildi.
______
A zə rb a y c a n ç ılıq   və  vətənpərvərlik  m əfkurəsi
_______
so 267
 ca

Bombeydən  səkkiz  saatlıq  aralıda  qədim  Auran- 
qabad  şəhəri  yerləşir.  Məşhur  məbədlər  məskəni  Acanta 
buradan  yüz  kilometr  kənardadır.  Acantanın  hündür 
dağlarında,  sıldırım  qayalarında  nəhəng  mağara  məbəd­
ləri  qazılıb.
Acanta  Buddaya  sitayiş  edən  mohaxlar  tərəfindən 
salınıb.  Eramızdan  əvvəl  II  əsrdə  başlanan  iş,  düz  300  il 
sonra  başa  çatıb.  Nəhəng  bir  qayada  29  məbəd  və  qəsr 
tikilib.  Bu  tikililər  heykəltəraşlıq,  rəssamlıq  nümunələri  ilə 
bəzədilib.  Burada  yerləşən  qədim  hind  incəsənətinin 
misilsiz  abidələrindən  biri  də  Ellora  adlanır.  Onun  da 
məbədləri  qayada  yonulub.  Bu  məbədlər  IV  və  X  əsrlər- 
arası  yaranıb.  Onların  bəziləri  hinduların,  bəziləri  bud- 
daçıların,  bəziləri  isə  caynistlərindir.  Ən  gözəl  məbəd  VIII 
əsrdə  tikilmiş  Kaylasdır.  40  metr  hündürlüyü,  50 metr  eni, 
80  metr  uzunluğu  olan  nəhəng  parça  daşdan  məbəd, 
heykəllər,  qalereyalar  yaradılıb.  Bu  tarixi  yerlər  indi 
minlərlə turistin  ziyarətgahına çevrilib.
Çandraqunta  sütunu,  Qara  Məbəd,  qədim  Fatehnur 
-  Sekri  şəhəri  hind  mədəniyyətinin  əzəmətli  abidələri  kimi 
dünya  sənətsevərlərinin  daimi  ziyarətgahı  kimi  çox 
məşhurdur.
Hindistan  mətin  və  etibarlı  yol  ilə  gedərək,  həm 
ölkənin  daxilində,  həm  də  xaricində  çoxsaylı  problemləri 
aradan  qaldırmışdır.  Böyük  müvəffəqiyyətlər  qazanmış­
dır.  Onun  beynəlxalq  nüfuzu  xeyli  artmışdır.
Ötən  onilliklər  ərzində  Hindistan  böyük  iqtisadi  tə­
rəqqiyə  nail  olmuşdur.  Hazırda  Hindistan  polad  və  prokat, 
dəzgah  və  ekskavotor,  hesablayıcı  elektron  maşın  və 
reaktiv  təyyarələr,  müxtəlif  sənaye  avadanlığı  və  kənd 
təsərrüfatı  texnikası  istehsal  edir.  Hələ  1980-cı  ilin 
iyulunda  Yerin  “Rohini-1”  süni  peykinin  Hindistan  daşıyıcı
______________________
R e y h a n  M irzdzadd
_______________________
so 
268
 ce
raketi  ilə  orbitə  çıxarılması  ölkənin  elmi-texniki  nailiyyət­
lərinə  parlaq  misaldır.
1950-ci  ildə  Hindistanın  həyatında  tarixi  günə 
çevrilmiş  26  Yanvar  -  Respublika  günü  hind  xalqı  üçün 
böyük  bayramdır.  Bu  bayram  günündə  dost  xalqın 
sevincinə  qoşulur,  onu  ürəkdən  təbrik  edir,  Hindistanda 
yaşayan  bütün  insanlara  Sülh  və  əmin-amanlıq  arzu­
layırıq.
Qoy  həyatımız  boyu xalqınız xoşbəxt və azad  yaşasın!
Qoy  dövlətlərimizin  səmasında  daim  Sülh  və  Səadət 
Günəşi şəfəq  saçsın!
Qoy  xalqlarımızın,  ölkələrimizin  dostluq təravəti  Hindistan 
çayının  ətri  kimi  bütün dünyaya yayılsın!
______
A zə rb ayca n çılıq   из vatdnpərvarlik mdfkurəsi__
_____
“Yeni təfəkkür” qəzeti, 
12 yanvar 2006-cı  il.
so 
269
 
or

ZƏ NG İN  M ƏDƏNİYYƏTİ OLAN  XALQ
Hindistanın himni Şərqin böyük 
filosofu Rabindranat Taqorun əsəridir.
Qədim,  zəngin  mədəniyyəti  olan  istedadlı  hind  xalqı 
tarixin  fırtına  və  qasırğalarına  həmişə  mərdliklə  sinə 
gərib,  gözəl  incəsənət  və  ədəbiyyat  əsərləri  yaratmışdır. 
Bu  əsərlərdə  xalqın  dərin  zəkası,  əzəmət  və  qüdrəti, 
onun  ən  nəcib  hiss  və  duyğulan,  humanizm  və  xeyirxah­
lığı,  sadəlik və müdrikliyi  ifadə olunmuşdur.
Hind  mədəniyyəti  hələ  qədim  zamanlardan  xalqlara 
tanış  idi.  Hind  xalqının  azadlığı  uğrunda  böyük  mübariz, 
demokrat  və  filosof  Mahatma  Qandinin  əsasını  qoyduğu 
“Qandizm”  adlı  fəlsəfi-siyasi  cərəyanın  başlıca  idealı  hind 
milli  təfəkkürü  və  ənənələri  ilə  bağlı  idi.  M.Qandi  de- 
yirdi:“Mədəniyyət  -  elə  bir  davranışdır  ki,  o,  insana  öz 
insani  borcunun  nə  demək  olduğunu  aydınlaşdırır.lnsani 
borcunu  ödəmək  və  əxlaq  normalarına  riayət  etmək 
oxşar,  həmcins  anlayışlardır.  Əxlaq  normalarına  sadiq 
qalmaq-  öz  hiss  və  ehtiraslarına  hakim  olmaq  deməkdir. 
Yalnız  belə  bir  davranış  sahəsində  biz  özümüzü  dərk 
edirik.Təsadüfi  deyildir  ki,  “sivilizasiya"  qudcarat  dilində 
“gözəl  davranış”  deməkdir.  Əgər  bu  məfhum  doğrudursa, 
o  zaman  Hindistanın  kimdənsə  nəyisə  öyrənməyinə  heç 
bir ehtiyac yoxdur”.
Hind  musiqisinin  məşhur  tədqiqatçılarından  Silven 
Levi  yazır  ki,  irandan  Çinə  qədər,  Sibirin  buzlu  yerlə­
rindən  Yava  adasınadək  hind  musiqisi  hər  yerdə  tanın­
mışdı.  Hind  musiqisindən  bəhs  edən  alimlər,  yazıçı  və 
təzkirəçilər  göstərmişlər  ki,  hindlilər  musiqiyə  çox  meyl 
göstərən  xalqdır.  Musiqi  hind  əfsanələrində,  milli  epos­
larında  mühüm  yer  tutur.  “Ramayana”  və  “Məhəbhəram” 
dastanlarında  ən  qədim  hind  musiqisindən  də  bəhs  edilir.