S. B. Azimova

Tuprik funktsiyalari 

Ovqat hazm qilish funktsiyasi - bu yuqorida aytib o'tilgan.

Chiqarish funktsiyasi . Ba'zi metabolik mahsulotlar, masalan, karbamid, siydik 
kislotasi, dorivor moddalar (kinin, strixnin), shuningdek tanaga kiradigan 
moddalar (simob, qo'rg'oshin, alkogol tuzlari) tupurik bilan chiqarilishi mumkin. 

Himoya funktsiyasi . Lizoсim tarkibidagi tupurik bakteritsid ta'siriga ega. Mucin 
kislotalar va ishqorlarni zararsizlantirishi mumkin. Tuprikda ko'p miqdordagi 
immunoglobulinlar mavjud bo'lib, ular organizmni patogen mikrofloradan 
himoya qiladi. Tuprikda qon ivish tizimi bilan bog'liq moddalar topildi: mahalliy 
gemostazni ta'minlovchi qon ivish omillari; qon ivishiga to'sqinlik qiladigan va 
fibrinolitik faollikka ega bo'lgan moddalar; fibrinni barqarorlashtiruvchi 
vosita. Tuprik og'iz shilliq qavatini qurib ketishdan saqlaydi. 

Trofik funktsiya . Tuprik tish emalini hosil qilish uchun kaltsiy, fosfor, rux 
manbai hisoblanadi. 
Tuprikni tartibga solish 
Agar og'iz bo'shlig'ida oziq-ovqat qabul qilganda mechanic tasir sodir bolib , 
issiqlik va chemoreceptolarini tasirlaydi. Ushbu retseptorlardan qo'zg'alish til 
(trigeminal asab filiali) va glossofaringeal nervlarning sezgir tolalari bo'ylab, 

---

16 
timpanik tor (yuz nervi filiali) va yuqori tomoq asablari (vagus asab filiali) 
medulla oblongatasidagi tupurik markaziga kiradi. Tuprik tolalari orqali tuprik 
markazidan qo'zg'alish tuprik bezlariga etib boradi va bezlar tupurikni ajrata 
boshlaydi. Efferent 
yo'l 
parasempatik 
va 
simpatik 
tolalar 
bilan 
ifodalanadi. Tuprik bezlarini parasempatik innervatsiyasi glossofaringeal asab 
tolalari va baraban ipi orqali amalga oshiriladi, simpatik innervatsiya yuqori 
servikal 
simpatik 
gangliondan 
chiqqan 
tolalar 
tomonidan 
amalga 
oshiriladi. Preganglionik neyronlarning tanalari orqa miya lateral shoxlarida II-
IV torakal segmentlar darajasida joylashgan. Tuprik bezlarini innervatsiya 
qiluvchi parasempatik tolalarni qo'zg'atish paytida ajralib chiqqan atsetilxolin 
ko'p miqdordagi tuz va oz miqdordagi organik moddalarni o'z ichiga olgan ko'p 
miqdordagi suyuq tupurikning ajralishiga olib keladi. Simpatik tolalarni tirnash 
xususiyati paytida chiqarilgan norepinefrin oz miqdordagi tuzlar va ko'plab 
organik moddalarni o'z ichiga olgan qalin, yopishqoq tupurikning ajralishiga 
olib keladi. Adrenalin ham xuddi shunday ta'sirga ega. moddasi tupurikning 
sekretsiyasini 
rag'batlantiradi. CO 
2
tuprikni 
kuchaytiradi. Og'riqli 
tirnash 
xususiyati, ruhiy stress tupurikning sekretsiyasini inhibe qiladi. 
Salivatsiya nafaqat shartsiz, balki shartli reflekslarning yordami bilan ham 
amalga oshiriladi. Ovqatning tashqi ko'rinishi va hidi, ovqat pishirish bilan 
bog'liq tovushlar, shuningdek, boshqa tirnash xususiyati beruvchi moddalar, 
agar ular ovqatni iste'mol qilish, suhbatlashish va ovqatlanish xotirasiga to'g'ri 
kelgan bo'lsa , shartli tuprikni keltirib chiqaradi.