S bozorova, N. Kamolov

3. Difraksion sochilish. r«A shart bajarilganda difraksion sochilish ro‘y beradi. Bu holda yorug‘likning sochilishi. moddaning sindirish ko'rsatkichi, zarracha o‘lchami va yorug‘lik to‘lqini uzunligining murakkab funksiyasidir. Shuning uchun sochuvchi zarrachalar massasi birligiga son jihatdan teng bo‘lgan sochish koeffitsienti “yashirish" qobiliyati (koeffitsient maskirovki) dan foydalaniladi,


60

NS _ 1

М г


Хс
м


(4.29)


Geometrik sochilish sohasida (tuman, tutunlar) “yashirish" qobiliyati zarrachaning o‘lchami oshishi bilan kamaya boradi (4.5- rasm).





61

Vbob. YORUG‘LIKNING QUTBLANISHI

1. 
   Malyus qonuni
   

Yorug‘lik - atom nurlanishi tufayli vujudga keladi. Atomlar juda qisqa vaqt г = 10^-8л nurlanib, bir necha tebranishiardan iborat «sug» deb yuritiladigan ma’lum uzunlikdagi to‘lqin kesmasini vujudga keltiradi (L = c ■ т = Злг) . Nurlanayotgan jismda ko‘p atomlar mustaqil holda nurlanishi tufayli vujudga kelgan suglar ustma-ust tushib yorug'lik to‘lqinlarini hosil qiladi. Shu tufayli tabiiy yorug‘likda elektr vektori tebranishlari nurga nisbatan barcha yo‘nalishlarda teng ehtimollik bilan taqsimlangan bo‘ladi (5.1 a - rasm).





a) b)
5.1-rasm.


Elektr vektori tebranishlari ma’lum bir tarzda qat’iy tartiblangan nur qutblangan nur deyiladi. Qutblangan nurlar anizotrop moddadan yasalgan qutblantinivchi polyarizator deb ataladigan moslama orqali o‘t- ganida hosil bo‘ladi. Anizotrop moddalar struktura-elementlari o‘ziga xos tekisliklarda tartib bilan joylashib, tor tirqishlar sistemasini tashkil etadi.


62




Anizotrop modda elektr vektori tirqish yo‘nalishiga parallel bo‘lgan nurlami o‘tkazib, perpendikulyar bo‘lgan numi esa tutib qoladi. Elektr vektori tebranishlari faqat birdan-bir tekislikda sodir bo'ladigan bunday nur yassi yoki chiziqli qutblangan nur deb yuritiladi (5.1 b - rasm).
Elektr vektori yotgan tekislik, tebranish tekisligi, unga perpendikulyar tekislik esa qutblanish tekisligi deb yuritiladi. Faraz qilaylik, tebranish vektori AO bo‘lgan nur polyarizator tekisligiga cp burchak hosil qilib tushayotgan bo‘lsin (5.2 - rasm).





5.2-rasm.


Yorug‘lik vektorining parallel tashkil etuvchisi A_Il=A₀cos
polyarizatordan o‘tadi, perpendikulyar tashkil etuvchisi A_± = sin$?ni esa tutib qolinadi.
Polyarizator orqali o‘tgan nur intensivligi A]_{ = A^ cos² tp ga proporsional bo‘lib,
I = I₀cos²
(5.1)
U Malyus qonuni deb ataladi.
Bu yerda Io - tushayotgan nur intensivligi, tabiiy nurda
ning barcha qiymatlari teng ehtimolli, shu tufayli polyarizator orqali o‘tgan nurlar intensivligi cos²
ning o‘rtacha qiymatiga teng bo‘ladi,


63