S bozorova, N. Kamolov

..... b c
(4.7)
/t /V


Bu funksiya A oshgan sari kamaya borib limitga intiladi: A —> oo n —> a = 1
Har xii moddalardan yasalgan prizma spektrlarini taqqoslab, nafaqat nurlaming burilish burchagini balki, birday intervalga tegishli spektr kengligini ham turlicha bo‘lishini ko‘rish mumkin. Sindirish ko‘rsatkichining o'zgarish tezligini aniqlaydigan bu kattaiik, modda dispersiyasi deb yuritiladi.


.. Ди dn
D = lim — = —
ал


(4-8)


51

(4.6) va (4.3) dan D = —(—) dA и

Agar —(—)>1 bo‘lsa, dispersiya normal, aksincha
dA и
—(—) <1 bo Isa anomal dispersiya deb yuntiladi. Sindinsh dA и '
ko‘rsatkichining nazariy ko‘rinishini hisobga olsak, yuqoridagi shartlami quyidagicha ifodalash mumkin:


dn 26
~dA


6-o‘zgarmas kattalik. Agar


2b — A


bo‘lsa dispersiya normal,


2b „ .. .
aksincha holatda j- < 0 dispersiya artomal deb yuntiladi. Anomal ■


dispersiya spektming yutilish chiziqlari yaqinida yorug‘lik chastotasi v, modda zarrachalarining chastotasi v_(l ga tenglashganda kuzatiladi. Rezonans tufayli tebranish amplitudasi keskin ortadi, birlamchi yorug‘lik to‘lqinlari energiyasi yutiladi, qayta nurlanish biroz kechikadi. Shu tufayli yorug‘lik to‘lqinlari tarqalish tezligining o‘rtacha qiymati kamayadi. n = c!u_yp sindirish ko‘rsatkichi ortadi (4.2-rasm).





52

Rezonans chizig* idan o‘tgach, v^,₀>v₍ majburiy tebranish amplitudasi keskin kamayadi. tebranish fazasi teskari (^T)ga o‘zgaradi. Bu o‘z navbatida yorug'lik to‘lqinlari energiyasi yutilishini susaytiradi, to‘lqin tezligining oshishiga esa sabab bo‘ladi.

Q
Natijada n = sindirish ko‘rsatkichi keskin kamayadi (4.2-rasm, .
Vyp

2. 
   soha). To‘lqin uzunligining navbatdagi yutilish chizig‘iga ‘ yaqinlasha borgan sari sindirish ko‘rsatkichi yana ortadi (4.1- rasm, 2.1 soha). Minerallar tarkibida ishtirok etuvchi moddalami aniqlashda dispersiya hodisasiga asoslangan spektral tahlil usulidan foydalaniladi. Bu usul har qaysi elementning yetarli darajada qizdirilganda o*zidan ma’lum chastotali nur chiqarishga asoslangan bo‘lib, kam miqdordagi nodir metallar tarkibini aniqlashning tezkor va samarali usulidir.
   

2. 
   Yorug‘lik dispersiyasining klassik nazariyasi
   

Optika hodisalarini o‘rganishda faqat yorug‘lik tabiatiga e’tibor beribgina qolmay, moddalarning elektr va magnit xossalarini ham hisobga olish lozim. Moddalarning optik xossalari bo* lib, asosan sindirish ko*rsatkichi n, yorug‘likning tarqalish tezligi и hisoblansa, elektr xossasi qutblanish vektori P, dielektrik doimiylik E, magnit doimiysi /z bo‘lib hisoblanadi.
Bu kattaliklar orasida qonuniy bog‘lanishlar mavjud,


и = —/— — ft ~’ — д/(4.9)
д/ец О