S bozorova, N. Kamolov

A
ta’rifga ko‘ra, R = — = kN (3.30)
dA


Difraksion panjaraning ajrata olish qobiliyati spektming tartibi va panjara tirqishlari soniga proporsionaldir. Obyektiv uchun esa


R = ——
1,22/1


(3.31)


D - obyektiv gardishining diametri.


48

4. 
   bob. YORUG‘LIK DISPERSIYASI
   

1. 
   Yorug‘likning modda bilan o‘zaro ta’siri
   

Ma’lumki, yorug‘lik elektromagnit to‘lqindir. Vakuumda yorug‘lik 5 = 3-10⁸jm/5 tezlik bilan tarqalib, aniq bir chastotaga. ma’lum bir to‘lqin uzunligi mos keladi.
A>=^ (4.1)
To‘lqin uzunligi yoki chastotasi aniq bir son qiymatli nur monoxromatik nur deb yuritiladi («mono»-bir, «xromos»-rang so‘zidan olingan).
Hozirgi vaqtda modda tuzilishi, shuningdek, yorug‘lik tabiatining murakkabligi hech kimga sir etnas.
Lorents-Drude (1896-y.) har qanday moddaga musbat va manfiy zaryadli zarrachalar sistemasi deb qaradi. Moddaga yorug‘lik tushganda bu zarracha (elektron)lar yorug‘lik toMqinlari chastotasiga teng (10¹⁴-HO¹⁵—) chastota bilan tebranib, ikkilamchi
elektromagnit to‘lqinlar hosil qiladi va tarqatadi. Natijada, yorug‘likning qaytishi, sinishi, yutilishi shu tariqa sodir bo‘ladi deb tushuntiriladi.
Xususiy tebranish chastotasi и₀ bo‘lgan kvazibog‘Iangan zaryadli zarrachalardan tashkil topgan moddaga tushgan yorug‘lik modda ichida amplituda va fazasi turlicha bo‘lgan ikkilamchi elektromagnit to‘lqinlami hosil qiladi va turli yo'nalishlarda har xil


49

tezlik bilan tarqaladi. Buni umumiy holda quyidagicha ifodalash mumkin,

и =

ta’rifga ko‘ra,


(4.2)


c c n = — =
и (pip)


(4.3)


yorug‘likning muhitdagi to‘lqin uzunligi,


— ——— — ——
V V-c n


(4.4)


bu ifodalami umumiy holda,


« = /GO


(4-5)


(4.5) moddaning optik xususiyatlarini yorug‘lik to‘!qin uzunligiga bog‘liqligini ifodalaydi. Sindirish ko'rsatkichining to'lqin uzunligiga bog‘liq holda o‘zgarishi yorug'lik dispersiyasi deb yuritiladi.
J Dispersiya tufayli moddalarga burchak ostida tushgan oq nurlar dastasi turlicha sinadi va har xil tezlik bilan tarqalib bir-biridan fazoviy uzoqlashadi.
Dispersiyani dastlab I.Nyuton (1672-y.) yorug‘likning uch yoqli prizmadan o‘tgan alohida ranglarga ajralib, ekranda kamalak rangli yo‘l hosil qilishini kuzatgan. Bu kamalak rangli yo‘l spektr deb yuritiladi. Spektrda ko‘rinadigan nurlar to‘lqin uzunliklari bo‘yicha (7600 A⁰ dan 3900 A⁰ gacha) tartib bilan joylashgan bo‘ladi (4.1- rasm).


50







4.1-rasm.


Tajribalar ko‘rsatishicha, nurlaming dastlabki yo‘nalishdan og‘ish burchagi yorug‘lik to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘lib, uch yoqli prizma uchun:



(4.6)


«-prizma moddasining sindirish ko‘rsatkichi bo‘lib, nazariy ma’lumotlarga ko‘ra quyidagi funksiyani qanoatlantiradi,