S bozorova, N. Kamolov

1. Dunialoq teshik difraksiyasi. Sferik to’lqin fronti oldiga r radiusli teshikka ega diafragma o‘matamiz (3.3-rasm). Tajribalar ko‘rsatishicha, kuzatiladigan P nuqtaning yoritilish darajasi zonalar soniga bog‘liq bo‘ladi.





Agar r_k «R; R^b bo‘lsa, teshik o‘lchamiga joylashgan


zonalar soni (k) quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:


r² .1 1
—(— + -
AR b


(3-12)


36

Fazalar farqini hisobga olgan liolda. natijaviy to‘lqin amplitudasi,

Л = ^-±^- (3.13)
Uncha katta bo‘lmagan zonalar soni uchun a_k^a_i. Л-toq bo‘lsa, A = a_},
k- juft bo'lsa A =0bo‘ladi. Shunday qilib, Frenei zonalarida qisman ochiq qoldirgan diafragma yorug‘lik intensivligini kamaytirmaydi, balki amplitudani ikki marta, intensivlikni esa to‘rt marta oshiradi.
к - toq bo‘lganda difraksion manzara markaziy yorug‘ dog‘ni o‘rab olgan bir necha qorong'u konsentrik qalqadan iborat bo'ladi. k- juft bo‘lganda, markaziy qorong'i dog’ni o‘rab olgan yorug‘ halqalardan iborat bo‘ladi (3.4 - rasm).





3.4-rasm.


2. Dumaloq disk difraksiyasi. Nuqtaviy yorug'lik manbai bilan ekran oralig‘iga r radiusli shaffof bo‘lmagan disksimon to‘siq o‘matamiz. Agar disk A>ta frenei zonasini to‘sib qo'ysa, (k+1) - zonadan boshlab tarqalayotgan yorug‘lik todqinlari r-nuqtada o‘zgarmas fazalar farqi bilan uchrashib interferensiyalashadi (3.5- rasm).


37







Natijaviy to‘lqin amplitudasi,


^{A = a}k_+i-^a_ll+2+^₊3⁺-^±akin (3,14)


yuqoridagilarga asosan,


₌ Ek+L 4- ^a*+»
2 ~ 2


(3.15)


к uncha katta bo‘lmaganda а_А+|,а^ап farq qilmaydi. Shu tufayli soyaning markazi to‘siq boMmagandagi kabi yoritilgan bo‘ladi. 3.5 b-rasmda intensivlikning taqsimlanishi ko‘rsatilgan. r- nuqtaga nisbatan radial chiziqda yotgan boshqa p¹, r"-nuqtalami yoritilish darajasi »iw-ga teng bo‘ladi, chunki bu nuqtalardan qaraganda, k+l - zonaning bir qismi to'silgan bo'ladi, k+2 - zonaning bir qismi esa ochiladi [(o_<+| — a_k+2) = 0, Z-rA² = 0].
Shu tariqa soyaning gardishida qorong‘u-yorug‘ halqalar vujudga keladi. Agar disk juda ko‘p sonli Frenel zonalarini qoplasa, <2_t+) <_k bo‘ladi, natijada soya markazi va gardishidagi qorong'u- yorug‘ halqalar deyarli sezilmaydi.
Disk soyasi markazidagi yorug' dog‘ning vujudga kelishi, yorug‘likning tabiatiga bo‘lgan korpuskulyar va to‘lqin nazariya


38

masalasini to'lqin nazariyasi foydasiga hal qilishiga sabab bo‘ldi (3.6