S bozorova, N. Kamolov

=0,21zn&m
ynt ⁷


^0=21,7°
^o=48,9⁰


0 =236°


Agar modda ichidagi o‘ng yoki chap aylantirilgan nurlar tezligini har xil deb hisoblasak, qutblanish tekisligining buralishini sodda va qulay tushuntirish mumkin.
Z-qalinlikdagi qatlamdan o‘tib, chap aylangan qutblangan nur


elektr vektori E_x


74

qutblangan nur elektr vektori E_uga buriladi.

I, 2 л/
*
Qatlam qalinligi <£>' ga In karrali qilib qirqib olinsa, Ex-vektor / qatlamni o‘tgach, dastlabki vaziyatini egallaydi (5.11- rastn).





E_uvektor esa dastlabki vaziyatiga nisbatan A^gakamyoki A^ga kattaroq burchakka buriladi. Shu tufayli (p *
ⁿ bo‘ladi.


A^ = ^‘-p" = 2я/(-^--^_г) (5.19)
A A
Natijada Z-qatlamdan o‘tgan nur yassi qutblangan nur bo* lib, qutblanish tekisligi


75

^ = ^ = ^(4-4r) (5-20) L Л A

burilgan bo‘ladi. "о

11 Л = ni hisobga olib: "e Я .. . Ч'й=-А^пь-^П'У = Ч'й^1 (5.21) Л ^о=у(”о-^ие) (5.22) л

Qutblanish tekisligining aylanishidan eritmalar konsentratsiyasini aniqlashda polyarimetrlar sifatida foydalaniladi.


76

2. 
   BO‘LIM
   

YORUG‘LIKNING KVANT TAB I ATI

6. 
   bob
   

ISSIQLIK
NURLANISHI

6. 
   bob
   

KVANT OPTDKASI
ELEMENTLARI


77

6. 
   bob. ISSIQLIK NURLANISHI
   

1. 
   Issiqlik nurlanishi va uni tavsiflovchi
   kattaliklar
   

Biz yuqorida yorug‘likning modda bilan o‘zaro ta’siri qonunlarini o‘rgandik. Moddalar yorug‘lik yutishi, sochishi, qutblashi bilan bir qatorda ba’zan o‘zlari ham yorug‘lik chiqarib nurlanadilar.
Moddalaming yorug‘lik chiqarib nurlanishi lyuminitsensiya deb yuritiladi. Nurlanish qanday energiya va qanday sabablarga ko‘ra amalga oshirilishiga qarab, u turlicha nomlanadi. Masalan, kimyoviy ekzotermik reaksiya hisobiga fosfor yoki yog‘och chirindilarining nurlanishi kimyoviy lyuminissensiya, tezlatilgan zaryadli zarracha yoki elektronning to‘siqqa urilib nurlanishi katodolyuminissensiya, simob bug‘i yoki siyraklashtirilgan gazlarda tok o‘tishi tufayli nurlanish elektrolyuminissensiya deyiladi.
Agar nurlanish qizdirish yo‘li bilan amalga oshirilsa, u issiqlik nurlanishi deyiladi. Nurlanishning bu turida zarrachalaming issiqlik harakat energiyasi nurlanish energiyasiga aylanadi. Issiqlik nurlanishi shu bilan tavsiflanadiki, u termodinamik muvozanat tarzida sodir bo‘ladigan yagona nurlanishdir.
Issiqlik nurlanishini miqdor jihatdan tavsiflash maqsadida energetik yorqinlik tushunchasi kiritilgan. Nurlanayotgan jism sirti birligidan vaqt birligi ichida, to ‘Iqin uzunligining barcha sohalarda (0, oo) chiqarilgan energiyaga son jihatdan teng kattalik energetik yorqinlik deyiladi.


78

R₃=-^— (Vt/m²)

³ dS-dt


(6.1)


Inson ko‘zi faqat ko‘rinadigan nurlar sohasidagi energiyani yorug‘lik tarzida sezadi. Shu tufayli yorug‘lik sub’yektiv tabiatga ega.
Ko‘z sezgirligi energiyaning to‘lqin uzunligi bo‘yicha taqsimlanishiga bog‘liq. Buni hisobga olib, birlik spektral kenglikdagi nurlanish energiyasiga son jihatdan teng kattalik - monoxramatik yorqinlik tushunchasi kiritilgan


dR = dE = r_AdA- dS


(6.2)


г_л - ma 'lum bir to ‘Iqin uzunligi yaqinidagi dA - intervalga tegishli energiya bo ‘lib, nur chiqarish qobiliyati deb yuritiladi.


h ^{= (Vt/1}"^{3) (6}’³⁾
dA-dS
(6.3) ni hisobga olib,
R₃= ”jdR = “fadA (6.4)
о 0


Faraz qilaylik, yassi parallel jistnga ma’lum bir to‘lqin uzunligi yaqinidagi dA- intervalga tegishli yorug‘lik oqimi burchak ostida tushayotgan bo‘lsin (6.1 - rasm). Bu yorug‘lik energiyasining bir qismi jismdan qaytadi, ma’lum bir qismi esa modda qatlami qalinligida yutiladi va qolgan qismi o‘tib ketadi. Energiyaning saqlanish qonuniga asosan,


79

Фо=Ф1+Ф₂+ф₃

(6.5)


(6.5) ni har ikkala tomonini Ф_о ga bo‘lib,


i ₌ A₊^.₊^
Фо Фо Фо


(6.6)





6.1 - rasm.


ф.
—^L = p - yorug‘likni qaytarish koeffitsienti,