S-elementlar

Kalsiy guruhchasi. Bu guruhchaga kalsiy, stronsiy, bariy va radiyni kiritish mumkin. Yer po’stlog’da kalsiy miqdori 3 %. Tabiatda ohaktosh, marmar- CaCO₃, gips - CaSO₄2H₂O, fosforitlar - Ca₃(PO₄)₂ ma’lum. Kalsiy ftoridlar va apatitlar holida ham keng tarqalgan. Kasiy gidrokarbonat Ca(HCO₃)₂, magniy gidrokarbonat Mg(HCO₃)₂ va kamroq Fe(HCO₃)₂ tabiiy suv tarkibidagi muvaqqat qattiqlikni hosil qiladi.
Yer qobig’ida kalsiyning oltita, stronsiyning to’rtta va bariyning ettita turg’un izotopi bor. Eng ko’p tarqalgan izotoplarga: ₂₀⁴⁰Ca (96,97%), ₃₈⁸⁸Sr (82,56%) va ₅₆¹³⁸ Ba (71,66%).
Ishqoriy yer metallarining galogenidlari, nitratlari va boshqa tuzlari deyarli gidrolizlanmaydi.
Bariy tabiatda og’ir shpat BaSO₄ holida, viterit holida BaCO₃ uchraydi.
Stronsiyning muhim minerallari stronsianit SrCO₃ va selestin SrSO₄ hisoblanadi.
Galogenidlar ammiak ta’sirida ammiakatlar hosil qiladi. Ammiakatlarda ishqoriy-yer metallarining k.s. 8 ga teng. [Ca(NH₃)₈]Cl₂; [Sr(NH₃)₈]Cl₂ va [Ba(NH₃)₈]Cl₂. Ammiakatlarning barqarorligi kalsiydan bariyga qarab zaiflashadi.
Ca-Sr-Ba qatorida metallarning suv bilan ta’siridagi faolligi ortib boradi.
Olinishi. Kalsiy, stronsiy va bariy asosan suyqlanmalar elektrolizi orqali olinadi. Bu metallar erkin holda alyuminotermiya usulida ham elektr pechlarda vakuumda olinishi mumkin:
3MeO+2Al=Al₂O₃+3Me
Metallarning faolligi yuqori. Shuning uchun bu metallar ishqoriy metallarga o’xshash saqlanadi.
Xossalari. Erkin holda kalsiy, stronsiy, bariy oq kumushsimon metallardir. Havoda ularning sirti tezda oksid parda bilan qoplanadi. Kalsiy anchagina qattiq. Stronsiy va bariy qattiqligi qo’rgoshinga o’xshab ketadi.
Metallarning faolligi Ca-Sr –Ba-Ra qatorida ortib boradi.
Kalsiy va uning analoglari peroksidlar (MeO₂) va superoksidlar (MeO₄) hosil qiladi.