S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti
-§. Vulqon chiqindilari asosidagi to‘ldiruvchilar
Download 3.98 Mb. Pdf ko'rish
|
Beton told texnologiyasi darslik
|
2-§. Vulqon chiqindilari asosidagi to‘ldiruvchilar. Vulqon ko‘rinishidagi tabiiy g‘ovak to‘ldiruvchilar otqindi maydalangan jinslardan tashkil topadi. G‘ovak tog‘ jinslari pemzalar, shlaklar,tuflar, g‘ovak bazalt, andezit g‘ovak to‘ldiruvchilar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Pemza - bu g‘ovak shisha bo‘lib, vulqon otilishidan, ya’ni magmaning ko‘pchishidan va qotishidan yuzaga keladi. Magmaning er ostidan chiqishida bosimning juda tez pasayishi kuzatiladi. Natijada qotishmadagi mavjud gazlar pufakchalar holatida ajralib chiqadi. Bir vaqtning o‘zida magmaning sovishida qovishqoqligi ortadi, och malladan kulrang ranggacha bo‘lgan tolasimon g‘ovak jinsga aylanadi. Pemzaning yirik konlari Armanistonda uchraydi. Tabiatda pemza qum, chaqiq tosh yoki nisbatan yirik singan jinslar sifatida uchraydi. Pemza asosidagi to‘ldiruvchilarni ishlab chiqarish karerlarni qayta ishlash, maydalash va materiallarni navlarga ajratishdan iborat. Kimyoviy tarkibiga ko‘ra pemza nordon jinslarga mansub bo‘lib, shishadan tashkil topadi va tarkibida kristall minerallari 1% dan kam miqdorda uchraydi. Pemzada g‘ovaklar o‘lchami 3mm gacha bo‘lib, g‘ovaklar shakli aylanadan yoki cho‘zinchoq ko‘rinishdan iborat bo‘ladi. Donalar g‘ovakligi 85% ga etadi. Pemza qumining uyilma zichligi 600-1100kg/m 3 ni, chaqiq toshniki esa 400- 900kg/m 3 ni , donalari zichligi 0,5-1,9 g/sm 3 ni tashkil qiladi. Pemzaning siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 2,5–40MPa ni tashkil etadi. Pemza yacheykali strukturaga ega bo‘lib, mustahkamligining zichligiga 100 bog‘liqligidan kelib chiqib, kvadrat parabola formulasi bilan baholanadi ( ya’ni g‘ovakli materialning mustahkamligi zichligiga proporsional) : R=Ap n bu erda: A=1 (mazkur materialning parametri); yacheykali tuzilishga ega materialning daraja ko‘rsatkichi n=2 ga. Nisbatan mustahkam va og‘ir, shu bilan birga kichik g‘ovaklikdagi pemzalar (ularni litoidlar yoki toshsimon deyiladi) engil konstruksion betonlar olishda ishlatiladi. Bunday yuqori samarali betonlardan turli xil konstruksiyalar, ya’ni tom yopma plitalari, ko‘priklar, gidrotexnika inshootlari ishlab chiqariladi. Vulqon shlaklari. Vulqon shlaki konlari O‘zbekistonning turli rayonlarida uchraydi. Vulqon shlaki suyuq magmani asosiy tarkibining jo‘shib havoga otilib chiqib, qotishi natijasida yuzaga keladi. Vulqon shlaki asosidagi qum va chaqiq tosh yirik toshlarni qisman maydalash va saralash (fraksiyalash) natijasida olinadi. Vulqon shlakining tashqi ko‘rinishi yoqilg‘i shlaki kabi bo‘lib, to‘q qizg‘ishdan qora ranggacha bo‘ladi. Strukturasi yirik g‘ovakli. Vulqon shlaki chaqiq toshining uylma zichligi 400-850 kg/m 3 , qumniki 650-1300kg/m 3 . Vulqon shlaki to‘ldiruvchi sifatida turli vazifani bajaruvchi engil betonlarda ishlatiladi. Tuflar va lava tuflari. Vulqon tuflari, bu mayda g‘ovakli jinslar bo‘lib, vulqon kullarining turli darajadagi zichlanishi va qizib birikishi natijasida yuzaga keladi. Lava tuflari esa bu tezda qotgan g‘ovaklangan lava bo‘lib, unda vulqon changi va qumlari mavjud bo‘ladi. Tuflar va lava tuflari asosida tosh devorlar va yirik bloklar ishlab chiqariladi. Tosh kesish mashinalarida qayta ishlangan, konlarda chiqqan sanoat chiqindilari (ishlanayotgan toshning 50% dan ko‘p hajmi chiqindiga aylanadi) ni maydalash va navlarga ajratishda engil betonlar uchun yaroqli bo‘lgan, uyilma zichligi 600-800 kg/m 3 g‘ovak chaqiq tosh va uyilma zichligi 700-1000 kg/m 3 bo‘lgan g‘ovak qum olinadi. Tuflar donador strukturaga ega. Lava tuflari esa aralash strukturaga ega bo‘lib, ba’zan yacheykali strukturaga ega bo‘ladi, ular mustahkamligining zichligiga bog‘liqligidan kelib chiqib, kvadrat parabola formulasi bilan baholanadi: 101 R=Ap n bu erda: A=1; lava tuflari uchun n=3, tuf uchun n=4 va undan yuqori SHu sababli bir xil zichlikdagi lava tuflari, tuflarga nisbatan mustahkam, lekin pemzaga nisbatan mustahkamligi pastroqdir. Tuflarning bir qancha turlarining suvga chidamligi va sovuqqa chidamligi etarli bo‘lmaydi, bu uning strukturasidagi donalarni bog‘lanishini sustligi bilan ifodalanadi. Bunday tuflar betonda qo‘llanilmaydi, biroq yuqori samarali sun’iy g‘ovak to‘ldiruvchi olish uchun xomashyo sifatida ishlatilishi mumkin. Download 3.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|