S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

 
 1-§. Tabiiy g‘ovak to‘ldiruvchilarning sinflanishi. 
Turli g‘ovak tog‘ jinslaridan engil betonlar uchun yaroqli to‘ldiruvchilar 
ishlab chiqariladi. Bu to‘ldiruvchilar ham kerakli mustahkamlikka ega bo‘lib, zich 
tog‘ jinslariga nisbatan mustahkamligi past bo‘lishiga qaramay, talabdagi sinfdagi 
beton olish etarli. 
G‘ovak to‘ldiruvchilar donasi yirikligi bo‘yicha qum (5mm gacha) va chaqiq 
tosh bo‘linadi. CHaqiq tosh esa quyidagi fraksiyalarga bo‘linadi: 5...10mm, 
10...20mm va 20...40 mm. CHaqiq tosh quyidagi yiriklik bo‘yicha ham ruxsat 
etiladi: 5...20mm yoki 5...40mm. 
G‘ovak to‘ldiruvchilarning asosiy markalari uyilma zichligi bo‘yicha 
o‘rnatiladi. 
Agar uning uyilma zichligi 400 - 500kg/m
3
bo‘lsa, bu to‘ldiruvchi 500 
markaga mos keladi, uyilma zichligi 600 kg/m
3
bo‘lsa, bu to‘ldiruvchi 600 
markaga mos keladi va boshqa. QMQ bo‘yicha g‘ovak chaqiq toshning markasi 
300,350,400 va hokazo 1200gacha 100kg/m
3
oraliqda o‘rnatiladi. G‘ovak qumning 
markasi 500...1400 kg/m
3
ni tashkil etadi. 
Bundan 
tashqari, 
yirik 
g‘ovak to‘ldiruvchilarning markasi uning 
mustahkamligi bo‘yicha ham o‘rnatiladi, ya’ni silindrda maydalanishdagi 
mustahkamligi bo‘yicha aniqlanadi. G‘ovak to‘ldiruvchining mustahkamligini 
betonda sinash yaxshi samara beradi. Standart bo‘yicha g‘ovak to‘ldiruvchilarni 
turli markalari bo‘yicha engil betonlarda qo‘llash tavsiya etilgan. SHu sababli 
to‘ldiruvchilarning asosiy xususiyatlari va ularni betonlarda qo‘llash bir- biri bilan 
bog‘liqdir. Aytish mumkinki, g‘ovak to‘ldiruvchilarning fraksiyalari qancha kichik 
bo‘lsa, uning donalari zichligi va uyilma zichligi shuncha yuqori bo‘ladi. Bu 
to‘ldiruvchilarning g‘ovakligi maydalashda kamayadi, ya’ni materialning yirik 
g‘ovakligi buzilishida yuzaga kelishi bilan tushuntiriladi. 

---

99 
G‘ovak tog‘ jinslarini maydalashda donalari zichligi ortishidan, uning 
mustahkamligi xam ortadi. To‘ldiruvchi donalari mustahkamligi, u olinadigan tog‘ 
jinsi mustahkamligidan etarlicha yuqori bo‘ladi. SHag‘alning yumshash 
koeffitsienti g‘ovak tog‘ jinslaridan olinsa, u holda konstruksion- teploizolyasion 
betonlar uchun 0,6 dan kam bo‘lmasligi, konstruksion betonlar uchun esa 0,7dan 
kam bo‘lmasligi kerak. 
Tabiiy g‘ovak to‘ldiruvchilar kelib chiqishi bo‘yicha vulqon va cho‘kindi 
turlarga bo‘linadi.