S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

 

---

118 
2-§. Keramzit ishlab chiqarish texnologiyasi 
Keramzit, yunon tilidan tarjima qilinganda kuydirilgan gil ma’nosini 
anglatadi. Uzining tuzilishi bo‘yicha - keramzit engil g‘ovakli material. Engil 
kupchiydigan gillarni kuydirib olinadi. Keramzit asosan keramzit shag‘ali 
ko‘rinishida olinadi.
Keramzit shag‘ali donasi yumaloq shaklda, strukturasi g‘ovak 
va yacheykasimon bo‘ladi. Keramzit donasining yuza qismi zich qatlam bilan 
qoplangan, rangi qo‘ng‘ir qora, bo‘linganda qoramtir bo‘ladi.
Keramzit xossalari gillar sifatiga, saqlash sharoitlariga va tashish usullariga 
bog‘liq. Qayta ishlanadigan va kuydirilgandan so‘ng keramzit xossalari – 
musahkamligi, issiq va tovush o‘tkazmasligi, olovga va sovuqqa chidamliligi 
yaxshilanadi. 
Rasm - 7.1. Keramzit ko‘rinishi 
Keramzit ekologik toza maxsulot xisoblanadi chunki asosan gillardan olinadi.
Keramzit ishlab chiqaruvchi korxonalar asosan quyidagi fraksiyalardagi 
mahsulotlarni ishlab chiqaradi: 0-5 mm-10%; 5-10mm – 40%; 10-20mm – 40%; 
20-40mm -10%; 
Xomashyo materiallar va qo‘shimchalar 
Giltuproqning ba’zi turlari kuydirishda ko‘pchiydi va bunday gillar asosida 
keramzit olinadi. Sanoatda keramzit shag‘ali va keramzit qumi olinadi, kam 
miqdorda keramzit chaqiq toshi ishlab chiqariladi.

---

119 
Gilning ko‘pchishi 2 ta jarayonga bog‘liq: gaz ajralishi va gilning piroplastik 
holatga o‘tishidir. Gaz ajralishi –bu temir oksidlarining organik moddalar bilan 
birikishidan keyingi qaytarilish reaksiyasi, bu birikmalarning oksidlanishi, 
gidroslyuda va boshqa suvli birikmalarni degidrotatsiyasi, karbonatlarning 
dissotsiatsiyasiga bog‘liq.
Gilning piroplastik holatga o‘tishi, gilda yuqori haroratda suyuq fazaning 
(eritma) hosil bo‘lishidir. Natijada gil yumshayadi, plastik deformatsiya qobiliyati 
yuzaga keladi, ajralayotgan gazlar asosida ko‘pchiydi va natijada gaz 
o‘tkazmaydigan materialga aylanadi.
Keramzit ishlab chiqarishda xomashyo sifatida cho‘kindi jinslarga kiruvchi 
gil jinslar ishlatiladi. Xomashyo material sifatida metamorfik tog‘ jinslariga 
mansub toshsimon gilli jinslar – gil slanetslari va argillitlar ishlatiladi. Gil jinslar 
murakkab mineralogik tarkib bilan farqlanadi va ularda gil minerallar (kaolinit, 
montmorillonit, gidroslyudalar) dan tashqari kvars, dala shpati, karbonatlar, temir, 
organik qo‘shimchalardan iborat bo‘ladi. Gil minerallar gil moddalardan iborat 
bo‘ladi. Gil deb, tarkibida 30% dan ko‘p gil moddalar bo‘lgan gil jinslarga aytiladi. 
Keramzit ishlab chiqarish uchun montmorillonit va gidroslyudali gillar ishlatiladi, 
ularning tarkibida 30% gacha kvars mavjuddir.
Gilning umumiy tarkibida SiO
2
-70% gacha, Al
2
O
3 
-12% kam emas(20% 
gacha), Fe
2
O
3
+ FeO- 10%gacha, organik qo‘shimchalar 1-2% mavjud bo‘lishi 
kerak. 
Keramzit ishlab chiqarishda u yoki bu gil xom ashyosining yaroqli ekanligi 
xomashyo xususiyatlarini maxsus tekshirish orqali belgilanadi. 
Gil xom ashyosiga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi: 
1.Gilning kuydirishda ko‘pchishi. Gilning ko‘pchishi- ko‘pchish koeffitsienti 
bilan xarakterlanadi va quyidagi formula bilan ifodalanadi:
c
k
b
V
V
R

, 

---

120 
bu erda: V
k
– ko‘pchigan keramzit granulalarining hajmi; 
V
c
– pishirishdan oldingi xom granulalarning hajmi. 
Ko‘pchish koeffitsientini boshqa formula bilan ham ifodalash mumkin:
)
100
1
(
п
к
с
b
П
R




, 
bu erda: ρ
s 
– quruq xom granulaning zichligi;
 ρ
k 
– ko‘pchigan keramzit granulasining zichligi; 
P
p 
- quruq xom granulaning pishirishdagi massa bo‘yicha yo‘qotishi,% 
Keramzit ishlab chiqarishda gil xomashyosining ko‘pchish koeffitsienti 2 dan 
kam bo‘lmasligi (3-4 bo‘lsa yaxshi) kerak. 
2. Gil xom ashyosini oson eruvchanligi, ya’ni xomashyoni kuydirish harorati 
1250
0
S dan oshmasligi kerak, aks holda gil tarkibidagi gazlar erkin chiqib ketadi 
va natijada xom gil granulasi ko‘pchimaydi. 
3. Gil xomashyosini ko‘pchish intervali. Bu pishirish harorati chegarasi bilan, 
ko‘pchish boshlanishi harorati orasidagi farq hisoblanadi. Ko‘pchish harorati deb, 
zichligi 0,95 g/sm
3
ga teng keramzit granulalarining hosil bo‘lish haroratiga 
aytiladi. Pishirish harorati chegarasi esa keramzit granulasi yuzasining erigan 
suyuq qatlam bilan qoplanishi harorati tushuniladi. Keramzit shag‘alini ishlab 
chiqarishda haroratning keskin ko‘tarilib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak, aks 
holda granulalar yuzasi erib bir-biri bilan elimlanib qoladi. Bu esa keramzit 
shag‘alining chiqishini kamaytiradi va ba’zan pechni ishdan chiqaradi. Keramzit 
shag‘alini ishlab chiqarishda haroratni belgilangan optimal darajadan pasayib 
ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak, aks holda ko‘pchish koeffitsienti kamayadi va 
mahsulot kam ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarishda xomashyoning ko‘pchish 
intervali 50 
0
S dan kam bo‘lmasligi kerak.Bu xususiyatlarga barcha gil jinslari ega 
bo‘lmaydi. Gil xomashyosining xususiyatlarini yaxshilash uchun unga 1% gacha 

---

121 
mazut, solyarka moyi yoki boshqa organik va mineral (kul, shlak va b.) moddalar 
qo‘shiladi. Gil granulalarining ko‘pchish harorati intervalini uzaytirish uchun gil 
granulalari sirtiga olovga bardoshli gil kukuni yoki maydalangan kvars qumlari 
purkaladi. Keramzit ishlab chiqarishda qo‘shimchalarni qo‘llashda xomashyo 
mahsulotning ko‘pchish koeffitsientini 2-3 barobar oshiradi, mahsuldorlik ham 
oshadi, tannarxi esa pasayadi.