S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

“Zich to’dirgichlar (qum)” mavzusini «Insert» usulida o’rganish. 
V 
(tanish ma’lumot) 
+ 
(bu ma’lumot men 
uchun yangilik) 
- 
(bu fikr 
ѐki 
mazkur 
ma’lumotga 
qarshiman?) 
? 
(mazkur 
ma’lumotni 
tushunmadim, 
izoh kerak) 
Qum, bu mayda 
to’ldiruvchi .
Qum 
tabiiy 
(boyitilgan 
va 
fraktsiyalangan) 
va 
maydalangan 
(boyitilgan, 
fraktsiyalangan, shu 
bilan 
birga 
tog’ 
jinslarini 
shag’alga 
aylantirishdagi 
maydalash 
chiqindilari) 
turlari 
mavjud. 
Betonda 
qumni 
optimal 
miqdorda ishlatganda 
tsement 
sarfini 
kamaytirishga 
va 
mustahkamlikni 
oshirishga erishiladi. 
Oddiy og’ir beton 
uchun uyilma zichligi 
1400kg/m
3
dan 
yuqori 
va 
dona 
zichligi 2.0g/sm
3
dan 
yuqori 
qumlar 
ishlatiladi. 
10 
mm 
dan 
katta 
donalar 
0,5%
(massa 
bo’yicha) gacha 
ruxsat etiladi,
O’ZRST 728-
96 “Og’ir va 
mayda 
to’ldirgichli 
beton” 

---

183 
4. «Muammoli vaziyat» metodi 
Muammoli vaziyat-talabalarga muammoli vaziyatlarni tahlil qilish va 
ularning yechimini to’ishga asoslangan metoddir. 
«Muammoli vaziyat» metodi uchun tanlagan topshiriqning murakkabligi 
talabalarning bilim darajalariga mos kelishi kerak. Ular qo’yilgan muammoning 
yechimini to’ishga qodir bo’lishlari kerak, aks holda yechimni to’a olmagach, 
talabalarning qiziqishlari so’nishiga, o’zlariga bo’lgan ishonchlarining 
yo’qolishiga olib keladi. 
«Muammoli vaziyat» metodining afzalliklari: 

talabalarda mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakllantiradi; 

talabalar sabab, farq va tahsirlarni to’ishni o’rganadilar; 

talabalarning bilim va tajribalarini baxolash uchun yaxshi imkoniyat 
yaratiladi; 

talabalar fikr va natijalarni taxlil qilishni o’rganadilar.
«Muammoli vaziyat» metodining kamchiliklari: 

talabalarda yuqori motivatsiya talab etiladi; 

qo’yilgan muammo talabalarning bilim darajasiga mos kelishi kerak; 

ko’p vaqt talab etiladi. 
Masalan quyidagi savol berish mumkin – yuqori mustahkam betonlar uchun
to’ldiruvchilarning qaysi turi qo’llaniladi (chaqiq toshmi yoki shag’al)? 
5. «Aqliy xujum» metodi 
«Aqliy xujum» Amerika olimlari tomonidan ishlab chiqilishi ehtirof etilsa-
da, bu metod mualliflari bizning ajdodlarimizdir. Xali Amerika kashf etilmagan bir 
davrda o’z aql mashhalasi bilan dunyoni yoritgan qomusiy olimlarimizni (Axmad 
al Farg’oniy, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Beruniy va boshqalar) olasizmi, yoki 
yetti iqlimni zabt etgan shoxu sultonlarimizni olasizmi, ular o’z muammolarini 
yechishda ana shu metoddan keng foydalanishgan. Bobokolonlarimiz bu metodni 
boshqacha nomlashgan, yahni: «kengash», «mashvarat», «maslaxat» deb atashgan. 

---

184 
Misol uchun, Sohibqiron Amir Temur saltanat oldida turgan muammolarni 
yechishda mashvarat chaqiribbarcha saroy axlining, vaziru-ulamolarning, 
farzandlarining fikrlarini diqqat bilan eshitgan va ular asosida yagona xukm 
chiqargan. Bu xolatlar ko’proq xarbiy yurish oldidan chaqirilgan mashvaratlarda 
namoyon bo’ladi.
Bugun ana shular haqida o’yga tolib, «g’arb sharqdan o’rgangan»ligiga yana 
bir karra ishonch xosil qilamiz.Aqliy xujum-g’oyalarni generatsiya (ishlab chiqish) 
qilish metodidir. «Aqliy xujum» metodi biror muammoni yechishda talabalar 
tomonidan bildirilgan erkin fikr va mulohazalarni to’plab, ular orqali ma’lum bir 
yechimga kelinadigan eng samarali metoddir. Aqliy xujum metodining yozma va 
og’zaki shakllari mavjud. Og’zaki shaklida pedagog tomonidan berilgan savolga 
-talabalarning har biri o’z fikrini og’zaki bildiradi. Talabalar o’z javoblarini aniq 
va qisqa tarzda bayon etadilar. Yozma shaklida esa berilgan savolga talabalar o’z 
javoblarini qog’oz kartochkalarga qisqa va barchaga ko’rinarli tarzda yozadilar. 
Javoblar 
doskaga 
(magnitlar 
yordamida) 
yoki «pinbord» doskasiga
mahkamlanadi. «Aqliy xujum» metodining yozma shaklida javoblarni ma’lum 
belgilar bo’yicha guruhlab chiqish imkoniyati mavjuddir. Ushbu metod turi va 
ijobiy qo’llanilganda shaxsni erkin, ijodiy va nostandart fikrlashga o’rgatadi. 
Aqliy xujum metodidan foydalanilganda talabalarning barchasini jalb etish 
imkoniyati bo’ladi, shu jumladan, talabalarda muloqot qilish va munozara olib 
borish madaniyati shakllanadi. Talabalarda o’z fikrini faqat og’zaki emas, balki 
yozma ravishda bayon etish mahorati, mantiqiy va tizimli fikr yuritish ko’nikmasi 
rivojlanadi. Bildirilgan fikrlarning baholanmasligi talabalarda turli g’oyalar 
shakllanishiga olib keladi. Bu metod talabalarda ijodiy tafakkurni rivojlantirish 
uchun xizmat qiladi. 
«Aqliy xujum» metodi pedagog tomonidan qo’yilgan maqsadga qarab 
amalga oshiriladi: 
1. Talabalarning boshlangich bilimlarini aniqlash maqsad qilib qo’yilganda, 
bu metod darsning mavzuga kirish qismida amalga oshiriladi. 

---

185 
2. Mavzuni takrorlash yoki bir mavzuni keyingi mavzu bilan bog’lash maqsad 
qilib qo’yilganda-yangi mavzuga o’tish qismida amalga oshiriladi. 
3. O’tilgan mavzuni mustahkamlash maqsad qilib qo’yilganda-mavzudan so’ng, 
darsning mustahkamlash qismida amalga oshiriladi.