S. N. Maxsudov, G. R. Shukurova

pulpasi deb ataladi. M azkur pulpaning yallig‘lanishi pulpit deb 
nomlanadi.
Tish ildizining tashqi qobigi hisoblangan sement jag‘ suyagi 
bilan maxsus bog‘lamlar bilan chegaralangan. Mazkur bog‘lamli 
to‘qimalarperiodont deb ataladi. Periodont to‘qimasidagi yallig‘lanish 
jarayoni periodontit deb nomlanadi.
Periodont fibroz to‘qimadan iborat bo‘lib, qalinligi 0,15—0,25 mm. 
ga teng, u tishlami katakchalarda — alveolada ushlab turish bilan 
birga, ovqatni kesib olish va chaynash vaqtida tishlarga tushadigan 
kuchlibosim nijag1 suyagiga yengillashtirib, kuchsizroq, jag‘ suyagi 
uchun bezarar qilib beradi (ya’ni ammortizator vazifasini bajaradi).
T ish lar b ajarad ig an vazifalariga qarab kesuvchilar va 
chaynovchilarga bo‘linadi. Oldingi tishlar kesuvchilar yoki frontal 
tishlar, yon tishlar (jag‘ tishlar) esa chaynovchilar deyiladi. Yuzning 
o‘rtasidan vertikal yo‘nalishda tushirilgan markaziy chiziqqa nisbatan 
har bir jag‘dagi 6 ta kesuvchi tishning uchtasi o ‘ngda, yana uchtasi 
esa chap tom onda joylashgan. Ulardan keyingi qatorda joylashgan 
tishlar qoziq tishlar deyiladi. Yuqori va pastki jag‘dagi qoziq tishlardan 
keyin joylashgan barcha tishlar chaynov tishlariga. kiradi.

---

Tishlar koronka (toj) qismining bajaradigan vazifasiga qarab 
har xil bo‘ladi. Masalan, kesuvchi tishlar koronkasining shakli yassi, 
iskanasimon yoki kuraksimon, qoziq tishlarniki — o ‘tkir qirrali 
tig‘simon, jag‘ (chaynov) tishlarniki esa semiz ya’ni qabariq 
bochkasimon bo‘ladi.
H ar bir jag‘dagi va har qaysi tomondagi tishlarning koronkasi 
o ‘ziga xos, bir-biridan farq qiladigan maxsus belgilari bor. H ar bir 
tishning bir necha sathi, yuzasi bo‘ladi. Oldingi tishlarda kesuv, lab, 
tanglay yoki til yuzalari, oziq tishlarda — chaynov, lunj, tanglay 
yoki til yuzalari bo‘ladi.
Sut tishlarda tepa jag‘dagi kesuvchi va qoziq tishlarda bittadan, 
chaynov (molyar) tishlarda esa uchtadan ildizlar mavjud. Pastki 
jag‘dagi kesuvchi va qoziq tishlarda ham bittadan ildiz bo‘lib, chaynov 
tishlarda esa ikkitadan ildiz bo‘ladi.
Doimiy tishlarda Lepajag‘dagi kesuvchi va oziq tishlarning bittadan 
ildizi, birinchi kichik oziq tish(premolyar)laming ikkitadan, ikkin- 
chisida bittadan, katta oziq tishlarda uchtadan ildizlar bo‘ladi. Pastki 
kesuvchi, qoziq va kichik oziq tishlarining ildizlari bittadan, katta 
oziq tishlarining esa ikkitadan ildizlari bor.
Tishlar har bir jag‘da m a’lum tartib biian joylashib, tish 
qatorlarini hosil qiladi. Tish qatorlari yosh bolalarda yarim yoysimon, 
kattalarda (doimiy tishlov (prikus) davrida) tepa jag'da ellipssimon, 
pastki jag‘da parabolasimon shaklga ega boMadi. Tepa va pastki tish 
qatorlarining maksimal jipslashgan holatdagi bir-biriga b o ‘lgan 
munosabati tishlov holati, ya’ni okklyuziya holati deb ataladi.
O datda okklyuziyalar inson yoshiga qarab u ch xil: sut 
(vaqtinchalik), almashinuv davri va doimiy okklyuziyalar davriga 
cga. Sut tishlov davri 2,5 yoshdan 6 yoshgacha davom etadi, sut 
tishlari doimiy tishlarga almashina boshlanishi bilan almashinuv 
okklyuziya davri deb ataladi va bu davr 10—12 yoshgacha, ya’ni 
doimiy tishlar sut tishlar o ‘rnini to ‘liq egallab b o ‘lguniga qadar 
davom etadi, shundan so‘ng doimiy tishlov davri boshlanadi va bu 
davr inson umrining oxirigacha yoki uning hayoti davomida doimiy 
tishlarning tushib ketguniga qadar davom etadi.

---