S. S. Ismailova lizing asoslari

Nazorat va muhokama uchun savollar

1. 
   Banklarning lizingni moliyalashtirishi qay tarzda amalga oshiriladi?
   

2. 
   Banklar uchun lizingning afzalliklarini aytib bering.
   

3. 
   Tavakkalchilik atamasini tushuntirib bering.
   

4. 
   Lizing tavakkalchiliklarining o‘ziga xos xususiyatlarini aytib bering.
   

5. 
   Investorning moliyaviy ahvoli qanday baholanadi?
   

6. 
   Investitsiyalashda tavakkalchliklarni kamaytirishning qanday usullarini bilasiz?
   

7. 
   Investitsiyalashda kafolatni ta’minlashning asosiy turlarini sanab
   

bering.

8. 
   Bank kafolati nimani anglatadi?
   

9. 
   Qayta sug‘urtalash mexanizmi qay hollarda qo‘llanadi?
   

10. Tavakkalchiliklarning qaysi turlarini sug‘urtalash mumkin?

Asosiy adabiyotlar:

1. 
   Газман В.Д. Лизинг. Теория и практика. - М.: 2000.
   

2. 
   Лещенко М.И. Основы лизинга.- М.: 2001.
   

3. 
   www.irc.org/centralasia Международная Финансовая корпорация Проект по развитию лизинга в Центральной Азии.
   

4. 
   Горемыкин В.А. Лизинг – М.: Дашков и Ко, 2003.
   

80
VII bob. LIZING JARAYONINI BOSHQARISH
7.1. Lizing munosabatlarini tartibga soluvchi asosiy shakllar

Lizing munosabatlarini davlat tomonidan tartibga soluvchi asosiy

shakllari bo‘lib, quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:

Birinchidan, lizing faoliyatiga ixtisoslashgan me’yoriy-huquqiy asoslarni shakllantirish. Respublikamizda lizing munosabatlarini rivojlantirishning huquqiy asoslarini takomillashtirish yo‘lidagi vazifalardan biri bo‘lib "Investitsiya faoliyati to‘g‘risida"gi, "Lizing to‘g‘risida"gi qonunlarni xalqaro lizing qonunchiligi va davlat iqtisodiyotiga oid boshqa qonunlar bilan tartibga keltirilishi hisoblanadi. Bunda Ottavada qabul qilingan (1988 - yil) va 1995 - yil 1 - maydan kuchga kirgan BMT Konvensiyasi qoidalari va ushbu Konvensiyaga a’zo bo‘lgan va bo‘lmagan davlatlar qonunchiligini inobatga olish asosiy muammolardan biri edi. Ayniqsa, sobiq Ittifoqqa a’zo bo‘lgan davlatlarning lizingni rivojlantirish bo‘yicha dastlabki yillarda qabul qilgan qonun va qoidalarini o‘rganish va ularni o‘z qonunchiligimizni takomillashtirishda inobatga olish maqsadga muvofiq edi.

Lizing bo‘yicha me’yoriy-huquqiy bazani yanada takomillashtirish maqsadida mamlakatda huquqiy islohotlar davom ettirildi. “O‘zbekiston Respublikasi ayrim qonuniy hujjatlariga o‘zgarishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”ga qonun qabul qilinib, unga muvofiq O‘zR Fuqarolik va Soliq kodeksiga, O‘zR “Lizing to‘g‘risida”gi va “Bojxona tariflari to‘g‘risida”gi qonunlariga 38 ta o‘zgarish va qo‘shimchalar kiritildi. Ta’kidlash joizki, ushbu me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish bo‘yicha asosiy tayyorgarlik ishlari qator vazirliklar, idoralar, tijorat banklari, hamda lizing kompaniyalari va xalqaro moliyaviy institutlar vakillari qatnashgan, “Baraka” kompaniyasi tashabbusi bilan 2001 - yilda tashkil etiltan “Lizing xizmatlari bozorini rivojlantirishga qaratilgan takliflarni ishlab chiqish bo‘yicha” ishchi guruh tomonidan amalga oshirildi.

Ishchi guruhning faoliyati tufayli 2003 - yil 30 - avgustida O‘zbekiston Parlamenti tomonidan xo‘jalik prosessual kodeksga o‘zgartishlarni qabul qilinishi natijasida, lizing oluvchi shartnomada belgilangan majburiyatlarni bajarmaganda lizing obyekti lizing beruvchi tomonidan talab qilib olinishining soddalashtirilgan mexanizmi yaratildi. Taklif etilgan o‘zgarishlar lizing beruvchi tomonidan nafaqat o‘z operatsiyalarining hajmini oshirishga, balki ta’minot uchun yetarli aktivlari bo‘lmagan kichik biznes vakillarining lizing bo‘yicha

81
uskunalar olishlariga qulaylik yaratdi. Bu esa mamlakatda lizing rivojlanishiga qo‘shimcha rag‘batlantirish bo‘lib xizmat qiladi.

2003 - yildagi O‘zR Vazirlar Mahkamasining 260-raqamli “Istiqbolda valyuta kurslarini unifikatsiyalash va valyuta bozorini liberallashtirish tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori lizing operatsiyalarini amalga oshirishda valyuta hisobiga lizing obyektlarini import qilish shart-sharoitlarini yengillashtirdi, hamda xalqaro lizing operatsiyalarini rivojlanishiga keng imkoniyatlar yaratdi.

Ikkinchidan, soliq va amortizatsiya imtiyozlarni berilishi. Xususan, lizing to‘lovlarini qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod etish, lizingga berish maqsadida O‘zR hududiga olib kirilayotgan texnologik uskunalarni QQS va bojlardan ozod etish, xo‘jalik subyektlarini-lizing oluvchilarni lizingga berilgan mulkni mulk solig‘idan ozod etish va boshqalar kabi jiddiy soliq imtiyozlari berilishini nazarda tutiladi. Soliqqa tortish masalalarini hal etish bilan birga, lizing bitimlarining qatnashchilariga lizing obyekti bo‘yicha jadal amortizatsiyani mustaqil qo‘llash imkoniyati berilishi kerak. Bu tadbir eksportga mo‘ljallangan yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish jarayonini jadallashtirish bilan birga mashina va uskunalar parkini yangilash muammosini hal etadi. O‘zbekistonning amaldagi qonun hujjatlariga binoan jadal amortizatsiyani qo‘llashga ruxsat beriladi, biroq, me’yoridan yuqori bo‘lgan amortizatsiya ajratmalari soliqqa tortiladigan bazaga kiritiladi va undan soliq undiriladi. Shu munosabat bilan, investitsiyalarni rag‘batlantiradigan va soliqqa tortiladigan bazani qisqartiradigan jadal amortizatsiyani hisoblashning zarur usullaridan erkin foydalanishni amaliyotga joriy etish zarur, bu esa jamg‘ariladigan amortizatsiya summasini inflyatsiya ta’siridan saqlash imkonini beradi.

Uchinchidan, mutaxassislarni tayyorlash. Lizing operatsiyalari bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar tijorat bo‘yicha, yangi va ishlatilgan asbob-uskunalarga bo‘lgan talab va taklifni aniqlash, ishlab chiqarish texnologiyalari, texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha, nazorat, qonunchilik bo‘yicha, mol-mulkni sug‘urtalash va boshqa sohalar bo‘yicha chuqur bilimga ega bo‘lishlari talab etiladi. Ma’lumki, lizing operatsiyalarini amalga oshirishda lizing oluvchining mol-mulkdan qoniqarsiz foydalanishi, lizing beruvchi ishlatilgan asbob-uskunalarni samarasiz sotishi, lizing obyektini egasiga o‘z vaqtida qaytarilmasligi va shu kabi salbiy xolatlar lizing beruvchining risklarini oshiradi. Shu sababli lizing sohasidagi mutaxassislar lizing mulkini sug‘urtalash bo‘yicha bilimli va tajribali bo‘lishi katta ahamiyatga egadir. Huquqiy masalalarni bilish va lizing shartnomalarini to‘g‘ri rasmiylashtirish ham muhim vazifalardan biridir;

82
To‘rtichidan, ilmiy-texnik va axborot qo‘llab-quvvatlanishi; Beshinchidan, lizing fondlarini, lizing tizimini rivojlantirish federal

dasturlarni, lizing kompaniyalarni uyushmasini shakllantirish. Shu kunlarda respublikamizda lizing kompaniyalari uyushmasi va ularni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasini tashkil etish yuzasidan faol harakat olib borilmoqda. Aksiyadorlik lizing kompaniyalarining namunaviy ustavlarini, moliyaviy li-zingni joriy etishga oid namunaviy bitim-shartnomalarni, lizing haqini to‘lashga oid uslubiy qo‘llanmalarni ishlab chiqish va tasdiqdash ham asosiy vazifalardan hisoblanadi. Bu tuzilmalar faoliyatining asosiy vazifalari sifatida O‘zbekistonda lizing bozorining rivojlanishining huquqiy va iqtisodiy asoslarini yanada mustahkamlash deb belgilanmoqda.

Hozirgi paytda O‘zbekiston lizingni tartibga soluvchi qonunchilik quyidagilarni o‘z ichiga oladi: