Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

10.3.Муомалада юзага келадиган зиддиятлар ва инсоннинг феъл–атвори
Тараққиёт зиддиятларнинг пайдо бўлиши, ривожланиши ва бартараф қилиниши жараёнидан иборат. Шунга кўра, зиддиятларнинг кўриниши ҳам турли хил бўлиб, улар нарса–ҳодисаларнинг ҳаракати ва ривожланишида турлича аҳамият касб этади. Зиддиятлар ички, ташқи, асосий, асосий бўлмаган каби кўринишларга эга. Жумладан, ички зиддиятлар – нарса ва ҳодисалардаги ички жараёнларнинг ифодаси, ҳаракатланишнинг манбаи ҳамда ривожланишнинг асосий сабабидир. Ташқи зиддият – нарса ва ҳодисалар ўртасидаги муносабатларнинг ифодаси ҳисобланади. Жамият ривожланишининг мазмуни ва моҳияти ҳам асосан ички зиддиятларнинг хал қилиниши билан белгиланади. Бироқ ривожланишда ташқи зиддиятларнинг иштироки камроқ бўлади, деган фикрга бормаслик керак. Зеро, глобаллашув ва интеграция жараёнларида ташқи зиддиятларнинг ҳам ўз ўрни бор. Нарса – ҳодисаларнинг моҳияти, ҳолати, келиб чиқиш ва ривожланиш қонуниятларини белгиловчи зиддиятлар эса асосий зиддиятлар деб аталади. Асосий зиддиятлар тараққиётда белгиловчи (бошқарувчилик) вазифани бажаради ва барча бошқа зиддиятларга таъсир кўрсатади.
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда, зиддият муомалада –инсонлар ўртасидаги мулоқотларда – сўзлашиш, фикр алмашиш, музокара олиб бориш, баҳслашишда бири иккинчисини инкор этадиган иккита муомала натижасида вужудга келади.
Шуни таъкидлаш лозимки, зиддиятли вазиятлар асосида алоҳида шахслар ва гуруҳларнинг қарама–қарши фикрлари, мақсади ҳамда шу мақсадга эришишнинг воситалари ётади. Ижтимоий психология зиддиятларни манбаига қараб бир неча турларга ажратади. Масалан, зиддият ички–шахсий (банк раҳбар билан ходим ўртасида) ва шахс–банк шахслар, банк мижозлари ва банкт ўртасида) бўлиши мумкин. Шунингдек, зиддиятларнинг горизонтал таснифи ҳам мавжуд (бир–бирига бўйсунмайдиган банк ходимлари ўртасида), вертикал (бир–бирига бўйсунувчи банк ходимлари ўртасида) ва аралаш турдаги зиддиятлар ҳам мавжуд. Кундалик ҳаётда вертикал ва аралаш турдаги зиддиятлар учраб туради. Агар бундай зиддиятлар жамоада 70–80 % ни ташкил этса, бу банк раҳбар учун хавфли ҳисобланади. Бундай вазиятда банк раҳбарнинг ҳар қандай ҳаракати зиддиятлар призмаси орқали олиб қаралади.
Муомала маданиятида зиддиятлар англашмовчилик, бир–бирини тушунмаслик ҳамда ўзаро манфаатлар тўқнашуви натижасида келиб чиқади.
Шунингдек, зиддиятларни келтириб чиқарувчи сабаблар хусусиятига қараб тавсифлаш мумкин. Р.Л.Кричевский ўзининг «Агар сиз раҳбарсиз» китобида зиддиятларни келтириб чиқарувчи омилларни 3 гуруҳга бўлади: