Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

2) Fe‟lning harakat nomi 
shakli bilan; 
3) Otlashgan sifatdosh 
bilan;
1) a) Axloqi zamimalarning eng 
zararligi hasaddur. 
b) Usti yaltiroq, ichi qaltiroq. 
d) Ikki o‗n besh – bir o„ttiz. 
e) 
O‗zim 
har 
joydaman, 
ko‗nglim sandadur. 
f) Savobning eshigi ko„p. 
g) Ko‗chada odam g„ij-g„ij. 
h) So‗zdan so‗zning farqi bor, 
o‗ttiz ikki narxi bor. 
j) Endi uning holiga voy. 
2) Burchimiz – a‘lo oʻqish. 
3) Yigit kishining uyalgani – 
oʻlgani; 
eman 
daraxtining 
egilgani – singani. 
 
 
Eslatma: Otlashmagan sifatdosh fe‘l kesim, otlashgan sifatdosh esa ot kesim 
vazifasini bajaradi. 
Taqqoslang: 
1) Bu kishilar men bilan birga o‘qigan.
Ushbu gapda sifatdosh otlashmagani uchun fe‘l kesimni shakllantirgan; 
2) Bu kishilar birga o‘qiganlarimdir. 
Ushbu gapda sifatdosh otlashgani uchun ot kesimni shakllantirgan. 
 

---

216 
KESIMNING TUZILISHIGA KOʻRA TURLARI. 
SODDA KESIM VA MURAKKAB KESIM 
 
 
Kesimlar tuzilishiga ko‗ra ikki xil bo‗ladi: sodda kesim va murakkab kesim. Bir 
so‗z bilan ifodalangan kesim sodda kesimdir: Paxta va tilladan yurt bezanadi. Rost 
gapir. (O‗.Hoshimov). Haqiqat achchiq. 
Birdan ortiq so‗zdan iborat kesim murakkab kesim deyiladi: 1. O„zbekiston – 
kelajagi buyuk davlat. 2. Sadafdan inju, ilondan zahar hosil bo„ldug„i kabi 
rostlikdan foyda, xiyonatdan zarar hosil bo‘lur. (A.Avloniy) 3. To„y – bahor 
kelganda. 4. Hamma gap – mening yo‘qligimda. 
Yordamchi so‗zlar (ko‗makchi fe‘l, bog‗lama, nisbiy so‗z va b.) ham murakkab 
kesimni shakllantiradi. 
Kengaygan birikma va ibora yaxlit holda bitta gap bo‗lagi bo‗lib keladi va o‗z 
ichida boshqa bo‗laklarga ajratilmaydi. Shuning uchun ular murakkab kesim 
hisoblanadi: 1. Dadam qo‘li ochiq edilar. 2. Ular besh kishidan iborat edi. 
 
4-misol. Sodda kesimlar ajratib koʻrsatilgan. 
1. Yolg‗on yondirar, haqiqat qondirar. (Maqol) 2. Rostlik – do„stlik, 
yolg‗onchilik – ko„rgulik. (Maqol) 3. Haqiqatdan qo‗rqqan odam yolg‗onning 
panasiga berkinadi. (O„.Hoshimov) 4. Rostgo‗ylikda xavf-u xatar ko„rsanglar ham, 
rost so„zlanglar. (Hadisi sharif) 5. Yurtimizda alanga porlar, sevmoq uchun, 
sevilmoq uchun. (Qo„shiqdan)
 
5-misol: (Murakkab kesimlar ajratib koʻrsatilgan) 
 
1. Haqiqat shunchalar achchiqki, odatda, ziravor sifatida xizmat qiladi. 
(Vladislav Gjechik) 2. Yolg‗on, ko‗pincha, ikkiyuzlamachilikdan emas, befarqlikdan 
kelib chiqadi. (Andre Morua) 3. Ishda to‗g‗rilik birovning nafsiga, moliga xiyonat 
qilmaslik, so‗zda to‗g‗rilik har vaqt rost so‗zlamaklikdur. (A.Avloniy) 4. Rostlik ila 
xiyonat ikkisi jam kelmas. (A.Avloniy) 5. Otasi kelavermagach, bolalarning dod-voyi 
eshitila boshladi. 6. Sevmoq uyat emasdir, har kimda bor bu savdo... (Maqol) 
 
Murakkab (qoʻshma) kesimlarning tuzilishi 
№ 
Tuzilishi 
Misollar 
1 
Ot (keng ma‘noda) + bogʻlama 
1) Muvaffaqiyatlarning oddiy siri tinimsiz 
harakat hisoblanadi
.
2) Oʻsha kuni sovuq qattiq edi.