Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

belgilarining 
qoʻyilish qolipi 
Misollar 
1 
Darak gap 
M: «K». 
E. A‘zam shunday yozadi: «Inson mehri 
beiz qolmaydi». 
2 
Soʻroq gap 
M: «K?» 
Oyim 
dedi: 
«Ukang 
maktabdan 
keldimi?» 
3 
Undov gap 
M: «K!» 
Doʻstim dedi: «Yurtimiz tinch boʻlsin!» 
Koʻchirma gap oldin, muallif gapi keyin joylashganda 
Koʻchirma gapning 
ifoda maqsadiga yoki 
his-hayajonning 
ishtirokiga koʻra turi 
Tinish 
belgilarining 
qoʻyilish qolipi 
Misollar 
1 
Darak gap 
«K», – m.
«Ertangi kunimiz bundan ham goʻzal
boʻladi», – deydi Abdulla Oripov. 
2 
Soʻroq gap 
«K?» – m. 
«Nasiba qanday oʻqiyapti?» – deb 
soʻradi onasi. 
3 
Undov gap 
«K!» – m. 
«Olam naqadar goʻzal!» – dedi Ismoil 
hayajonlanib. 
 
Muallif gapi koʻchirma gapning oʻrtasida joylashganda 
Koʻchirma gapning 
ifoda maqsadiga yoki 
Tinish 
belgilarining 
Misollar 

---

287 
his-hayajonning 
ishtirokiga koʻra turi 
qoʻyilish qolipi 
1 
Darak gap 
a) «K, – m. – K».
b) «K, – m, – K». 
«Soʻz san‘atining qudrati shundaki, – 
deydi Asqad Muxtor, – u hayotda aynan 
boʻlmagan narsalarga, hodisalarga jon 
kirgizib yuboradi».
2 
Soʻroq gap 
«K? – m. – K». 
«Toshkentga qaysi avtobus boradi? – 
deb soʻradi yoʻlovchi. – Mana shu, 
shekilli». 
3 
Undov gap 
«K! – m. – K». 
«Hammamiz niyatlarimizga yetaylik! – 
dedi yonidagi kishi. – Ha, shunday 
boʻlsin». 
Koʻchirma gap muallif gapining oʻrtasida joylashganda 
Koʻchirma gapning 
ifoda maqsadiga yoki 
his-hayajonning 
ishtirokiga koʻra turi 
Tinish 
belgilarining 
qoʻyilish qolipi 
Misollar 
1 
Darak gap 
M: «K», – m.
Solih amaki unga: «Inim, bu ishingiz 
toʻgʻri emas», – dedi. 
2 
Soʻroq gap 
M: «K?» – m. 
U dastxat yozishga chogʻlanar ekan: 
«Ismingiz nima edi, singlim?» – deb 
soʻradi. 
3 
Undov gap 
M: «K!» – m. 
Otaxon duoga qoʻl ochar ekan: «Avvalo, 
yurtimiz tinch boʻlsin!» – dedi.
KO„CHIRMA VA O„ZLASHTIRMA GAPLAR 
Nutq jarayonida so‗zlovchi o‗zi bevosita kuzatgan, bilgan voqea-hodisalar 
haqida axborot beribgina qolmasdan, o‗zgalardan eshitgan voqea-hodisalarni ham 
bayon qiladi. 
O‗zganing gapidan ikki xil yo‗l bilan foydalaniladi:
1) o‗zganing nutqi hech o‗zgarishsiz nutqqa tayyor holda olib kiriladi; 
2) o‗zga gapning mazmuni saqlangan, shakli o‗zgartirilgan holda nutqqa olib 
kiriladi. 
Hech bir o‗zgarishsiz nutqqa olib kirilgan o‗zganing gapi ko„chirma gap, 
mazmuni saqlanib, shakli o‗zgartirilgan o‗zganing gapi esa o„zlashtirma gap 
hisoblanadi. 
Masalan: 1. «Tabiat – bizning onamizdir», – dedi muallim. (koʻchirma gap) 2. 
Muallim tabiat onamiz ekanligini aytdi. (oʻzlashtirma gap) 
2-misol.
1. Bir donishmand: «Nasihatni olmaydigan odam – baxtsiz odam», – degan edi. 
// Bir donishmand nasihatni olmaydigan odamning baxtsiz odam ekanligini 
ta‘kidlagan edi. 2. Xurramiy deydi: «Chiroyli xulq bilan inson insondir». // Xurramiy 

---

288 
chiroyli xulq bilan insonning inson ekanligini aytgan edi. 3. «Shirinso‗zlik va 
muloyimlik har qanday baloni qaytarishga qodir», – dedi bobom. // Bobom 
shirinso‗zlik va muloyimlik har qanday baloni qaytarishga qodirligini aytdi. 4. 
«Yaxshi fe‘l bilan kishilar ko‗nglini olib, o‗zingni yomon qiliqlardan saqlab yasha», 
– deydi Ahmad Yugnakiy. // Ahmad Yugnakiy yaxshi fe‘l bilan kishilar ko‗nglini 
olib, yomon qiliqlardan saqlanib yashash lozimligini aytadi.