Sаmаrqаnd dаvlаt universiteti huzuridаgi pedаgog kаdrlаrni qаytа tаyyorlаsh vа ulаrning mаlаkаsini oshirish mintаqаviy mаrkаzi «Himoyaga tavsiya etaman»

2.2. Musobaqa faoliyati vaqtida futbolchilarni turli
xil sifat va ko’rsatkichlarini nazorat qilish.
Futbolchilarni musobaqa faoliyatini pedagogik kuzatishlar yordamida bir kancha jismoniy sifatlarni qay darajada rivojlanganligini baxolasa bo’ladi.
Bunday jismoniy sifatlar: tezlik-kuch sifatini, chaqqonlik va maxsus chaqqonlik sifatini, chidamkorlik va maxsus chidamkorlik sifatlarini misol qilsa bo’ladi. Kuzatishlar yordamida futbolchilarni texnik va taktik tomondan rivojlanganliklari qay darajada ekanligini ham aniqlash mumkin.
Futbolchilarni individual texnik va taktik harakatlarini nazorat kilish.
Xar bir o’yin uziga xosligi bilan ajralib turadi. Bir o’yinda jamoa kuchli raqibga nisbatan maydonga tushsa, ikkinchi o’yinda jamoa kuchsiz raqib bilan baxs olib borishi va uchinchi o’yinda esa jamoa teng kuchga ega bo’lgan jamoa bilan musobaqalashishi mumkin. Bu xolat esa futbolchilarni tayyorgarligiga xam ta’sir etadi. Bunday vaziyatda murabbiy o’z shogirdlarini kuchi va bilimlarini to’g’ri baxolashi, keyingi bo’ladigan o’quv-mashg’ulot jarayonini samaradorli bo’lishiga sababchi buladi. Bu vaziyatda esa murabbiy o’z shogirdlarini tayyorgarlik darajasini ob’ektiv baxolashi uchun musobaqa faoliyatini nazorat qilgan holda o’zini qiziqtirayotgan ma’lumotlarni olishi mumukin.
Musobaqa faoliyatini pedagogik kuzatuv metodlarida qo’yidagi parametrlarni baxolashi mumkin:

• 
  Texnikani mikdori. Sportchi tomonidan o’yin davomida bajargan umumiy harakatlar soni, M.A.Godikning (1978-80) kuzatishlari Shuni kursatganki, yuqori malakali futbolchilarning umum jamoaviy TTX optimal mikdorlari 600-800 TTX to’g’ri kelgan. Lekin bu ko’rsatkich qanday raqib bilan o’ynayotganligiga qarab o’zgarishi mumkin. Masalan kuchsizroq jamoaga qarshi o’ynalsa, bu ko’rsatkich o’z-o’zidan oshishi aniq. Chunki, asosan bunday vaziyatda o’yin tizginini o’z qo’liga olinadi, katta tashabbusga erishish yuli bilan tup bilan muomila qilish vaqti ko’payadi va o’z-o’zidan ITTX miqdoriy ko’rsatkichlari o’sishi tabiiy. Aksincha bo’lishi xam mumkin. O’ziga nisbatan kuchli raqibga qarshi maydonga tushishganda aksari hollarda tashabbus boy beriladi, tup bilan muomila qilish vaqti kamayadi va ITTX miqdoriy ko’rsatkichlari pasayib ketishi mumkin va 400-500 ITTX tashkil qilish mumkin.
  
• 
  Futbolchini texnik tayyorgarligini xar taraflama ekanligi.
  
• 
  TTX samaradorligi. Bunda optimal variantga yaqin bulgan koeffitsient bilan aniqlaniladi.
  

Musobaqa faoliyati vaqtida futbolchilarni TTX miqdori va samaradorligini baxolash uchun qo’yidagi metoddan foydalanish mumkun: magnitafon yoki diktafondan foydalangan holda qo’yidagi texnik priyomlarni yozib olinadi:

• 
  tup uzatishlar (bular bulishi mumkin qisqa, o’rta va uzoq masofaga);
  
• 
  tupni olib yurish;
  
• 
  tupga ilgari ega bo’lish;
  
• 
  raqibni aldab o’tish;
  
• 
  bosh bilan o’ynash;
  
• 
  bosh bilan zarba berish;
  
• 
  oyoq bilan zarba berish;
  
• 
  standart vaziyatlarni bajarish.
  

So’ngra olingan ma’lumotlarni maxsus jadvalga har bir futbolchiga tegishli bulgan kataklarga tuShurishadi.
Misol tarikasida 1-jadvalda o’yin davomida futbolchilar tomonidan bajarilgan ITTX mikdori va samaradorlik ko’rsatkichlari ko’rsatilgan. «Q» belgisi TTX to’g’ri bajarganligini va «-» belgisi TTX notug’ri bajarganligini anglatadi. Oldida yoki tagidagi sonlar bu TTX samaradorlik ko’rsatkichidir.
Misol uchun futbolchi i-ov o’yin davomida oldinga qisqa va o’rta 13 ta tup uzatish qilgan. Ulardan 10 tasi tqg’ri bajarilgan va 3 tasi notug’ri bajarilgan. Samaradorlik 0,76 tengdir. Samaradorlikni aniqlashda to’g’ri bajarilgan harakatlarni umumiy harakatlar soniga bo’lish orqali hisoblanadi. Jamoa hammasi bqlib 854 harakat bajargan va samaradorlik koeffitsienti 0,65% tashkil qilgan.
Bu erda shuni ta’kidlash joizki, turli chiziq (himoya, yarim himoya, xujum) o’yinchilariga optimal samaradorlik koeffitsienti turlicha bo’ladi. Himoya chizig’idagi o’yinchilarni me’yoriy koeffitsienti bu 0,85ni tashkil etish kerak.
Yarim himoyachilardan bu kursatkich 0,75% dan 0,85 % gacha tashkil etishi mumkin. Hujumchilarda esa 0,68 dan 0,75 gacha tashkil qilishi mumkin. Bu tafovutlarni qo’yidagicha ta’riflash mumkin. Himoyachilarda ko’pgina TTX o’z darvozalari yaqinida bajarishadi va raqiblar bu zonada nisbatan kamroq qarshilik ko’rsatishadi aksincha