Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Fimbriya va pili. Xivchinlardan tashqari bakteriyalar hujayrasida 
uzun, ingichka iplar bo‗lib – fimbriya deb ataladi. uzunligi 0, 3-4 mkm 
bo‗lib soni 100-200, ba‘zan 1000 tagacha bo‗ladi. Fimbriya pilina degan 
oqsildan iborat. Fimbriyalarni bir qismi bakteriyalarni biror narsaga 
yopishishi yoki bir hujayrani ikkinchisiga yopishishga yordam beradi.. 
4-rasm. Pili va fimbriyalar 
Ikkinchi qismi esa jinsiy fimbriya deb atalib (bularni pili deb ham 
ataydi) bularni kanalchalari bo‗lib, bular orqali bir hujayradan ikkinchi 
hujayraga genetik matyeriallarni o‗tishini ta‘minlaydi 
Pili bundan tashqari patogen bakteriyalarni odam va hayvon 
to‗qimalariga yopishishiga xizmat qiladi. 
Hujayra devori - bakteriya hujayra tuzilishni asosiy elementi 
hisoblanadi. Bakteriyalarni hujayra devori qattiq shu bilan birga elastik 
bo‗ladi. Hujayraga shakl 

---

65 
beradi. Bundan tashqari hujayra devori ichki elementlarni mexanik 
ta‘sirlardan va tashqi muhitdan osmotik bosimidan himoya qiladi. 
Hujayrani o‗sishi, bo‗linishi va genetik matyeriallarni taksimlanishida 
qatnashadi. Hujayra devori katta molekulalar uchun o‗tkazuvchidir. U 
sitoplazma membranasi bilan bog‗langan. 
Gram usuli bilan bakteriyalarni bo‗yalishda hujayra devori asos 
hisoblanadi. 1884 yilda Daniya olimi X. Gram bakteriyalarni gensianviolit 
bilan bo‘yab keyin yod eritmasi bilan ishlov berilganda ranglanganini 
kuzatadi. Spirt ta‘sirida esa ba‘zi bakteriyalar rangsizlanadi (grammanfiy), 
ba‘zilari esa rangini saqlab qoladi (grammusbat). Bu bakteriyalarni hujayra 
devorini kimyoviy tarkibi har xil ekanligini ko‗rsatadi. 
Grammusbat bakteriyalarning hujayra devorida peptidoglikan 
(murien) bir necha qavatni hosil qiladi. Tarkibida rebitfosfor va glisyerin 
fosfor kislotalari bor. 
Grammanfiy bakteriyalar hujayra devorida peptidoglikan bir qavatini 
hosil qiladi. Tarkibida fosfolipidlar lipoproteidlar, oqsillar va murakkab 
lipopolisaxaridlar bo‗ladi. 
Peptidoglikan hujayra devorida 50dan 90% gacha grammusbat 
bakteriyalarida, 1 dan 10%gacha garmmanfiy bakteriyalarda uchraydi.