Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

6-rasm. Spora hosil bo‘lishi 

---

70 
Basillalar noqulay sharoitga tushishi bilan hujayraning ichki 
strukturasida o‗zgarishlar hosil bo‗lib, ma‘lum bir qismidagi protoplazma 
quyuqlasha boshlaydi va spora oldidagi membrana hosil bo‗ladi, so‗ngra 
shu joy mumsimon, zich bir necha qavatli qobiq bilan o‗raladi. 
Hujayraning qolgan qismi esa asta sekin emiriladi va spora etiladi. Shunda 
uning hajmi, vegetativ shakli mikroorganizmning hajmiga ko‗ra o‗n 
baravar qisqaradi. Bakteriya noqulay sharoitda 18-20 soatda sporaga 
aylanadi. 
Bo‗yalmagan sporalar mikraskopda yaxshi ko‗rinmaydi, buo‗yoqlar 
esa qobiq ichiga nihoyatda qiyinchilik bilan o‗tadi. Shuning uchun 
sporalarni bo‗yashda maxsus usullar qo‗llaniladi. Sporalarning qobig‗i 
zich, tarkibida suvning kam, kalsiy lipoid va pikolin kislotaning ko‗p 
bo‗lishi ularning tashqi muhitning noqulay ta‘siriga chidamliligini, 
ba‘zilarining esa bir necha o‗n yilgacha shu sharoitda hayot faoliyatini 
saqlashga imkon beradi. Sporalar –253
0
sovuqda o‗z hayotini saqlab 
qoladilar. 
Sporalar bakteriya hujayrasining turli yerlarida joylashishi mumkin. 
U hujayraning o‗rtasida o‗rnashsa, markaziy spora, bir uchida bo‗lsa –
terminal spora, uchiga yaqin joylashsa subterminal spora deyiladi. Sporalar 
sharsimon, cho‗ziq oval shakllarda bo‗lishi mumkin. 
Sporalar ustki –ekzina va ichki –intina qavatlardan iborat bo‗lib, 
ekzina qavati sitoplazmani tashqi faktorlar ta‘siridan saqlaydi, intina esa 
sporaning o‗sib chiqishiga yordam beradi. 
Sporalar qulay sharoitga tushgach o‗sishni davom ettiradi. O‗sish 
davriga o‗tishda sporaning bir qutbidan yoki markazidan hujayra o‗sa 
boshlaydi. Hujayra sporaning bir qutbidan chiqsa ekvatorial o‗sish deb 
ataladi. 
Sporadan o‗sib chikkan bakterial hujayra uning ichki intina 
qavatiga o‗ralgan bo‗ladi. Basillalar zaharli moddalarga uchrasa noqulay 
sharoitga tushib qolsa, bitta sun‘iy oziq muhitida qayta qayta o‗stirilsa 
spora hosil qilish xususiyatini yuqotadi. Bunday organizmlar asporogenli 
irq deb ataladi. 

---

71 
Sporaning o‗sishi. Bakteriya sporasi yaxshi sharoitga tushsa, u 70 
trofii 70ta bakterial hujayraga aylanadi. Spora suvni 70 trofii 70ta shimadi 
va bo‗kadi. Qobig‗i bosim ostida yirtiladi va sporaning o‗sish trubkasi 
hosil bo‗ladi. Keyinchalik ozod bo‗lgan bakterianing uzayishi va o‗sha 
uzaygan hujayraning bo‗linishi kuzatiladi. 
Bakteriya hujayrasi 10, 100, 1000 yillar davomida tinch holatda tirik 
saqlanishi mumkin. 
Bazi bir mikroorganizmlarda temperatura, kislota, kislorod va boshqa 
moddalarning etishmasligidan ularning hujayralarida sistalar paydo bo‗ldi. 
Bular spora emas. Masalan, azotobaktyer shunday sistalar hosil qilsa Ular 
temperatura va quritishga chidamli bo‗ladi.. 
Shu xil tashqi sharoitdan o‗zini muxofaza qilish, sianobakteriyalarda 
akinetlar, 
miksobakteriyalarda 
miksosporalar, 
aktinomisetlarda 
endosporalar hosil qilish bilan boradi.