Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Tuproq mikroflorasiga, tuproqga ishlov berish va sug‘orishning 
ta’siri. Tuproqqa ishlov berishning asosiy usuli shudgor hisoblanadi. 
Shudgor qilish tuproq mikroflorasining hayotiy faoliyatiga ta‘sir ko‗rsatadi, 
tuproqda yaxshi qulay sharoit vujudga keladi va o‗simliklar uchun oziqa 
moddalar to‗planadi. 19 asr oxiri va 20-asr boshlarida yerni shudgor qilish 
bo‗yicha bir nechta nazariyalar ishlab chiqildi. Bulardan rus olimi 
akademik V. R.Vilyamsning nazariyasi diqqatga sazavor. Bu olim o‗z
nazariyasini tuproqdagi mikrobiologik jarayonlarni hisobga olgan
holda 

---

93 
yaratdi.V.R.Vilyamsning fikricha yani ag‗darma qilib shudgorlash eng 
qulay usul bo‗lib, bunda tuproqni ayerasiya xolati yaxshilanadi uning 
fikricha kambag‗allashgan ustki qatlam pulug yordamida pastga tushadi va 
anoerobioz sharoitida tuproq unumdorligi va strukturasi tiklanadi, chunki 
kislorodning 
etishmasligi 
orgnik 
moddalarni 
mineralizasiyalovchi 
mikroorganizmlar faoliyatini to‗xtab qoladi, bu esa gumusni to‗planishiga 
olib keladi. Tuproqni yuza qatlamiga chiqib qolgan gumus aerobioz 
sharoitida mikroblar tomonidan parchalanadi. 
Xozirgi paytda tuproqga ishlov berishni har xil usullari taklif 
etilmoqda va qo‗llanilmoqda. Bu usullar tuproqdagi mikrobiologik 
jarayonlarga asoslangan. Xaydalma qatlamda mikroorganizmlarni soni 
qatlamini qalinligiga, chuqurligiga qarab o‗zgarib boradi. Pastki 
qatlamlarda mikroblarni soni kamayib boradi. Lekin tuproqni yuza qismi 
tez qurib qoladigan zonalarda, ustki qatlamda mikroorganizmlarni soni 
kamayib ketadi. Shuning uchun mikroblar asosan tuproqni namlik etarli 
bo‗lgan qismida ko‗proq to‗planadi. 
Ko‗plab o‗tkazilgan tajribalarni ko‗rsatishicha 0-10 sm, qalinlikdan 
olingan tuproqda( idishlardi) o‗stirilgan bugdoy 20-30 sm, qatlamdan 
olingan tuproqda o‗stirilgan bugdoyga nisbatan ko‗p hosil bergan. Bu 
tuproqlardagi mikroorganizmlarni soni har xil, kimyoviy tarkibi bir xil 
ekanligi aniqlangan. Shundan ko‗rinib turibdiki tuproq unimdorligi 
faqatgina uning kimyoviy tarkibiga bog‗liq bo‗libgina qolmasdan, 
mikroorganizmlar faoliyatiga ham bog‗liq bo‗ladi. 
Tuproqga ishlov berish har bir joyning tuproq-iqlim sharoitiga qarab 
xal qilinishi zarur. 
Tuproq unimdorligini va mikrobiologik jarayonlarni oshirishga suv 
kam bo‗lgan zonalarda sug‗orish, yuqori namlangan tuproqlarni zaxini 
qochirish, kislotali va ishqorli tuproqlarga ba‘zi birikmalarni qo‗shish bilan 
muhitni neytral holga keltirish va tuproqdan sho‗rlanishni kuchaytiruvchi 
tuzlarni kochirish yo‗li bilan erishiladi. 

---

94