Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

5.8. Tuproq diagnostikasi biologik indikasiyasining asosiy 
prinsiplari. 
Hozirgi zomon tuproq diagnostikasi fani tuproqshunsilk fanlarining 
tuproq marfologiyasi, tuproq kimyosi, tuproq fizikasi va mineralogiya kabi 
bo‗limlarining yutiqlaridan foydalanadi. Bu xusisiyatlarning barchasi 
tuproq belgilari haqida to‗plangan ma‘lumotlarni umumlashtirgan holda 
tavsiflaydi. Tuproq biologiyasi tuproq hayotiy jarayonlarida xossalarining 
hozirgi vaqta ro‗y beradigan dinamik o‗zgarishlarini tasniflaydi. Tuproq va 
uning holatini tavsiflash uchun biodiognostika va indikasiyaning biologik 
usullaridan foydalaniladi. Tuproq biologik diognostik prinsiplarining 
asosida, tuproq har xil organizm populyasiyalarinig yagona yashash muhiti 
hisoblanadi. Har bir tuproq tipi, tuproq hosil qiluvchi tabiiy omillar 
yig‗indisiga bog‗liq holda o‗zining biotik tarkibi, parchalanishning asosi 
mahsuloti bo‗lgan kimyoviy moddalar miqdori, fiziologik va biokimyaviy 
parchalanishlarning yo‗nalishlari bilan farq qiladi. 
Tuproq va tuproq hosil bo‗lishida biologik omillar haqidagi ilmiy 
prinsiplari 
V.V. Dokuchaev, P.A.Kostichev, S.P.Kostichev, N.A. Dimo, B.B.Polinov, 
V.N.Sukachev, 
N.P.Remezov, 
E.N.Mishustin, 
M.S.Gilyarov, 
T.V.Aristovskaya 
G.V.Dobrovolskiy 
kabi 
genetik 
tuproqshunos 
olimlarning ilmiy tadqiqot ishlarida asoslab berilgan. 
Hozirgi 
zamon 
tuproqshunoslikning 
rivojlanishi 
–botanika, 
zoologiya, mikrobiologiya, fiziologiya, 
biokimyo va molekulyar-
genetikadagi biologik ilmiy tadqiqotlarga tayanadi. 
5.9. Tuproq 
diagnostikasining 
botanik 
va 
zoologik 
bioindikasiyasi. 
Botanik indikasiya. Bioindikasiyaning botanik uslubi XX asirning 
30 yillarida geobotanika fanining, tuproq diagnostikasi va fitoindikasiya 
bo‗limi sifatida shakillandi va rivojlandi. Fitoindikasiya tuproqni 
tavsiflashda 
o‗simliklar qoplami (fitosenoz)ni ta‘riflash sifatida 
qo‗llaniladi. Tuproqni xaritaga tushirish va tuproq sifat 

---

152 
bahosi xaritalarini tuzishda tuproqning xossa va xususiyatlarini aniqlashda 
fitoindikasiya usullari qo‗llanadi. O‗rganilayotgan tuproq qoplamidagi 
o‗simliklar jamosining tarkibi va tuzilishini tahlil qilishda, indikator 
o‗simliklarning tarqalishi, ayrim tur o‗simliklar indikator belgilariga qarab 
tuprq tipi, uning gidromorfizim darajasini, botqoqlanish va sho‗rlanish 
jarayonlarini aniqlash mumkin. O‗simliklar olamida tuproqning mexanik, 
minerologik va kimyoviy tarkibini, oziq elemenlar bilan ta‘minlanganlik 
darajasini, tuproqning kislotalik va ishqoriyligini ko‗rsatuvchi indikator 
turlar mavjuddir (qamish, seret sho‗ralar, bir yillik shuvoqlar, ingichka 
barigli qo‗g‗a).