Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

7.2. 
Tuproqning pestisidlar bilan ifloslanishi. 
Pestisid (lot.pestis-maraz, caedo- o‗ldiraman) zaharli kimyoviy 
mddalar o‗simlik zararkunadalari va kasalliklari, begona o‗tlar, shuningdek 
yog‗och, paxta tolasimahsulotlari, jun, tyeri zararkunandalari, uy 
hayvonlarining xavfli kasalliklarini qo‗zg‗atuvchilariga qarshi kurashishda 
foydalaniladigan kimyoviy modda. 
Pestisidlar-qanday zararli organizimga qarshi ishlatilishi Ya‘ni 
qo‗llanilish ob‘ektiga qarab quydagi turlarga bo‗linadi; insektisidlar 
hashoratlarni qirib tashlaydigan vosita, akarasid-o‗simlik kanalariga qarshi, 
nemasid- o‗simlik nematodalarga, limasidlar-o‗simlik shilliq qurtlariga, 
rodentisidlar-kemiruvchilarga, 
fungisid-zamburug‗larga, 
bakteriosid-
bakteriyalarga, gyerbisid-begona o‗tlarga qarshi ishlatiladigan zaharli 
kimyovi moddalardir. 
Pestisidlarga sintetik xamda kimiyoviy 
moddalar kirib, ular 
o‗simliklarni yovvoyi o‗tlardan, kasalliklardan, zararkunandalardan va 
kasalliklardan ximoya qiladi, ortiq tushganda zaxarlanish alomatini paydo 
kiladi. 
Ekin 
maydonlarining 
kengayishi, 
kimyoviy 
ishlov 
berish 
vapestisidlardan foydalanish tkengayib bodi. Pestisidlarni qo‗llab, turli 
zararkunadalarni va begona o‗tlarni yo‗qotish yaxshi effekt berdi. Lekin 
zaharli moddalarning keng qo‗llanilishi, ularning muhirt va shu jumladan, 
insonga ta‘sir qilishi jamoatchilikka katta xavf tug‗diradi. 
Muhitga 
tushgan 
pestisid 
bioekologik 
qonunlar 
bo‗yicha 
bioakkumulyasiya va biotransfarmasiya jarayoniga o‗tib, ozuqa xalqalari 
bo‗yicha; 
tuproq-o‗simlik-hayvon- 
inson 
yoki 
suv-fitoplankton-
zooplankton-baliq-inson ozuq xalqasi bo‗yicha harakat qilishi natijasida 
pestisidlarning to‗planishi darajasi yuz ming marotabaga ortib boradi. 
Tuproq muhitidagi boshlang‗ich biologik halqada tuproq- muhit- 
inson tuproqda hammanarsa to‗planadi, shimiladi, parchalanadi bir 
shakildan ikkinchi shakilga o‗tadi Ko‗plab qo‗llaniladiga zaharli 
pestisidlar ta‘siri natijasida tuproq 

---

173 
o‗zini-o‗zi tozalash kabi bioedafik xislatlarini yo‗qotadi va u ham katta 
maydondagi zaharli, o‗lik muhitga aylanadi. 
Qishloq xo‗jaligida mineral o‗g‗itlar,kimyoviy moddalarning ken 
qo‗llanilishi tufayli tuproqda va etishtirilgan o‗simlik hamda hayvon 
mahsulotida, tiriklik uchun zaharli og‗ir metallar(kadmiy, qo‗rg‗oshin, 
simob, ftor va radionukleidlar)miqdori normadan oshib ketadi. 
Pestisid va mineral o‗g‗itlarni ko‗plab ishlatilishi natijasida tuproqda 
uchiraydigan mikroorganizmlarning soni keskin kamayadi. Toza 1 gramm 
tuproqda ularning soni 3-3,5mlrd.ga, yomg‗ir chuvalchanglarining soni esa 
1 gektarmaydonda 5-6mln. ga etgan bo‗lsa, mineral o‗g‗it va pestisidlar 
ishlatishdan ularning soni 3-4 martaga kamayib ketgan. 
Tuproq muhitining turli moddalar bilan ifloslanishiga qaraganda 
pestisidlar xavfi etarli darajada va to‗la tushinib etilmagan. Bunig sababi, 
pestisidlar tarkibida ta‘sir qiluvchi moddlar va harxil kimyoviy preparatlar 
bo‗lib,E ularning mohiyatini tushinish judda murakkab. 
Atrof-muhitda bor pestisidlarni tahlil qilish murrakkab, qimmat, 
olingan ma‘lumotlarning ishonchliligi kam bo‗lgan. SHuning uchun hap 
hozirgi kunda pestisidlarning tuproqdagi holati, tuproqning biologik 
xusisiyati, tirik organizmlarga salbiy ta‘sir qilishi, zaharning tuproqda uzoq 
saqlanib turishi, uni zaharlashi va ifloslashi, tuprqdagi miqdorini 
kamaytirish muommalarini hal qilish muhim ahamiyatga ega. 
Hozirgi kunda ekologik muommalar inson faoliyatining turli 
tarmoqlaridan kelib chiqmoqda, ularni echimini topish zarur bo‗lib 
qolmoqda. Lekin kelib chiqayotgan ekologik vaziyatlarga ahamiyat 
bermaslik, kelajakda og‗ir salbiy, hottoki tabiiy ofatlarga olib kelishi 
mumkin. Fan-texnika rivojlanishida, xo‗jalikning turli sohalarini qayta 
qurishda ekologik bilim, bo‗lishi shart.Ekologik bilimlaga tayanga holda 
ekologik toza qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini etishtirish mumkin. 

---

174